obraz6

mańscy opierali się temu w uzasadnionej o-bawie przed utratą podatników.

Praktyka wyciskania z innowierców wysokich opłat podatkowych tak bardzo zakorzeniła się w administracyjnym systemie islamu, że jeszcze w ubiegłym stuleciu „milioner parski z Bombaju, Manogdżi Linji Hoszang Hatarija(...) z innymi indyjskimi współwyznawcami płacił szachowi perskiemu roczny podatek za wszystkich perskich zaratus-trian” ¹. Nie o błahe sumy wtedy chodziło. Jak nam przekazuje sumienna tadaczka gwebrów (lub gabro w) — wyznawców religii staroperskiej w Persji muzułmańskiej — „w połowie XIX stulecia pogłówmy podatek (dżi-zja) stawał się coraz uciążliwszy dla niemu-zułmańskich poddanych (...). U samych zara-tustrian rocznie opodatkowanie w wysokości 660 tomanów (330 funtów szterlingów) wzrosło do sumy 2000 tomanów (...)” ².

Trudne finansowo bytowanie gabrów pod władzą islamu redukowało ich liczbę do niewielkiej garstki, tym bardziej wystawionej bez obrony na wszelkie możliwe szykany władzy, że traktowano ich jako niepełnopraw-nych obywateli. Owej redukcji liczbowej nie należy wyobrażać sobie jako wyniku aposta-zji. Brutalny przykład Al-Hadżdżadża ibn Jusufa, wpływowego ministra kalifa, rządzącego krwawo w VII w., pokazał w całej

jaskrawości, że nawet ci, którzy przeszli na islam, nie mogą się czuć bezpiecznie, '/a tego wielkorządcy również konwerlyei byli zmuszeni do płacenia dżizji, a ich opór doprowadził jedynie do utopienia powstania w morzu krwi. Wszystkich zamieszanych w nie niearabskich muzułmanów zesłano na wieś, a na rękach wypalono im imiona ^1,).

Szeregi ludzi „prawdziwej myśli, prawdziwej mowy i prawdziwego czynu” topniały w muzułmańskiej Persji głównie z trzech powodów. Pierwszy z nich — dokuczliwe obciążenia finansowe owej dżizji — łamał co słabsze charaktery. Wykruszali się tu jednak ludzie najmniej wartościowi. Głównym powodem ubytku były dwie fale emigracyjne: jedna bezpośrednio po podboju, druga — skierowana na półwysep Katiawaru w Indiach po krwawych prześladowaniach gabrów przez stricte sunnickich neofickich Seldżuków w XI wieku²⁰. Była to już ostateczna likwidacja społeczności czcicieli ognia jako grupy społecznej, która by się mogła liczyć.

Okolicznością, która chyba najbardziej podcięła korzenie mazdaizmu w Persji muzułmańskiej, było jednak nie tyle odszeze-pieństwo elementów oportunistyeznyeh ani nawet emigracja co bardziej rzutkich wyznawców do Indii, ale zabójcza dla religii staroperskiej opinia elity intelektualnej, że Persja szyicka będzie stanowiła dla tradyc jnej ^{3 4}

1

   W. Eilers, Zoroastrianismus im Westen, w: Ręligion in Geschichte und Gegenwart, 3, Auflag t. 3, 19 szp. 889.

2

   D. Menant, cyt. wyd., s. 150.

3

Tamże, s. 149.

4

⁸⁰ F. Taeschner, cyt. wyd., s. 1033.