obraz

Szkolna analiza filmu

Witold Bobiński

Piknik pod Wiszącą Skałą (reż. Peter Weir, 1975)

Film Petera Weira od wielu lat określany jest mianem kultowego. Istnieją stowarzyszenia miłośników tego utworu, w internecie można odnaleźć wiele stron, prowadzonych przez wielbicieli Pikniku... Po z górą trzydziestu latach od premiery film wciąż wywołuje mocne wrażenie, zapada w pamięć, porusza, skłania do refleksji, stawia pytania. Nadal może się podobać, choć dla współczesnej widowni, zwłaszcza tej wychowanej na kinie akcji, momentami jawić się może jako nazbyt statyczny w warstwie narracji, nużący czy irytująco zagadkowy lub patetyczny. Decydując się na wspólne oglądanie Pikniku... z uczniami, warto (jeśli to możliwe) wybrać wersję reżyserską, pochodzącą z 1998 roku, krótszą od oryginału o 8 minut. Nie jest to wprawdzie wersja znacząco krótsza (film trwa ponad dwie godziny), ale z pewnością bardziej zwarta i pozbawiona kilku szkodzących dziś filmowi diużyzn. Ta właśnie wersja ukazała się na polskim rynku w formacie DVD.

Wyjątkowość Pikniku...

Dlaczego warto zanalizować z młodzieżą Piknik pod Wiszącą Skalą'! Przyczyn jest wiele, nie wszystkie jednakowo ważne, choć żadnej nie należy lekceważyć. Po pierwsze, film Weira jest dziełem wybitnym, które na trwałe zapisało się w historii kina, obrosło interpretacjami i stanowi dziś przedmiot odwołań zarówno teoretyków sztuki filmowej, krytyków, jak i samych filmowców. Po wtóre, Piknik... reprezentuje coraz rzadsze dziś kino autorskie - intelektualne, ale nierezygnujące jednocześnie z waloru widowiskowości. Takie udane połączenie oznacza najczęściej wspięcie się na poziom filmowego arcydzieła, które w istocie nie starzeje się nigdy, nawet jeśli jego forma odstaje od aktualnych trendów prowadzenia narracji filmowej (mistrzowskim przykładem takiego połączenia pozostaje Misja Rolanda Joffe’a z roku 1986). Po trzecie, film Weira ma wybitne walory edukacyjne - w rozumieniu edukacji filmowej, rzecz jasna. Prowadzi bowiem widza drogą odczytywania motywów symbolicznych, ucząc go niejako dostrzegania ich w warstwie ruchomych obrazów, uwrażliwiając na ich obecność. Jako dzieło interpretowane całościowo jawi się zaś na kształt wielkiej metafory, unikając przy tym takiego stopnia skomplikowania czy niejasności, który czyni film zbyt trudnym w odbiorze. Mimo niewątpliwego przesycenia symboliką Piknik... skwapliwie poddaje się interpretacji, choć nigdy nie będzie ona całościowa, kompletna ani nawet idealnie spójna. Nic w tym złego, zagadkowość jest wszak intrygująca. Po czwarte wreszcie, film Weira stanowi wdzięczny kontekst dla polonisty przywiązanego do paradygmatu dziejowości kultury w nauczaniu. Jest bowiem niewątpliwym nawiązaniem do idei romantycznych, ich współczesną rewitalizacją, nawet afirmacją (podobnie zresztą jak pierwowzór literacki autorstwa australijskiej pisarki Joan Lind-say, 1896-1984). Dodajmy, że „romantyzm” rozumiemy tu raczej jako określenie poglądu niż doktryny, typu sztuki niż konkretnych technik artystycznych, nade wszystko zaś - jako nazwę sposobu widzenia i odczuwania świata, a nie określonego okresu historyczno-kulturowego. Odwołując się do takiego, szerokiego rozumienia interesującego nas pojęcia, pamiętajmy, że nie jest to ani jedyny, ani najprecyzyjniejszy klucz interpretacyjny do filmu Petera Weira. Tłumaczono go bowiem także w nawiązaniu do idei neoplatońskich czy wierzeń Aborygenów (tubylczej ludności Australii), których to znajomości nie możemy ani nie musimy od uczniów wymagać.

Okoliczności omawiania filmu

Jakkolwiek Piknik pod Wiszącą Skałą nie musi być łączony z żadną konkretną epoką historycznoliteracką, to jednak korzystnie będzie omówić film w kontekście rozważań dotyczących romantyzmu. Moment projekcji i analizy należy do nauczycielskiej licentia poetica, może nastąpić zarówno przed, jak i po omówieniu epoki - w pierwszym przypadku jako wprowadzenie, w drugim jako podsumowanie, rozszerzenie, nawiązanie. Za każdym razem inne będą - formułowane przed seansem - sugestie sterujące odbiorem filmu. Jeśli miałby on pełnić funkcję wprowadzenia do rozważań o tekstach romantycznych, to sugestie owe mogłyby przyjąć, na przykład, następującą formę:

a.    Zastanówcie się nad znaczeniem określenia „romantyczny”. Jak je rozumiecie? Sformułujcie kilka bliskoznacznych przymiotników lub imiesłowów,

b.    Co może być „romantyczne” - przedmiot (jaki?), chwila (jaka?), osoba, przeżycie, muzyka, coś jeszcze?

c.    Czy kiedykolwiek doświadczyliście przeżyć, które moglibyście określić jako romantyczne? Dlaczego?

Zajęcia skupione wokół odpowiedzi na te pytania proponuję odbyć przed projekcją filmu. Staną się one wówczas wstępem do kontaktu z dziełem, które nieuchronnie oddziała na emocje odbiorców, skieruje ich uwagę na motywy łączące się z romantyczną wizją świata i człowieka. Najważniejszym z nich - przy założeniu, iż jest to „romantyczna inicjacja” uczniów - będzie istnienie rzeczywistości ponadzmyslowej, duchowej oraz jej oddziaływanie na człowieka, łączność z jego duchową istotą, Zaproponowane wyżej pytania są - myślę - użytecznym i uniwersalnym punktem wyjścia dla rozważań o tekstach, ideach, postawach romantycznych. Proponuję wykorzystać je w tej roli także w sytuacji, gdy film pojawi się jako zwieńczenie naszej wędrówki przez świat romantycznych przejawów ludzkiego ducha i myśli,

Proponowane niżej działania dydaktyczne odnoszą się do sytuacji, w której film Weira stanowi kontekst dla poznanych wcześniej tekstów romantycznych. Pojawi się on nie tylko w roli współczesnego nawiązania czy powrotu do idei i intuicji lomantycz-nych, ale będzie zwierciadłem, w którym odbiją się one pełniej, bardziej intrygująco.

Propozycja 1. Symboliczna mowa obrazów i dźwięków, czyli co się wydarzyło pod Wiszącą Skałą?

Tuż przed projekcją proponuję sformułowanie kilku poleceń, które uwrażliwią na pewne warstwy i elementy fabuły oraz jego cechy formalne. Piknik... jest utworem dłu gim i nasyconym wyrazistymi motywami, wyrafinowanymi elementami języka filmu wreszcie znaczeniami kreowanymi przez obraz i dźwięk. Pytania i polecenia wstępni pozwolą skupić uwagę na istotnych składnikach świata przedstawionego i llgumch

in rnm nl 13.