P1130773 resize

174

materiałów źródłowych stanowią ułamki ceramiki, zebrane przez przypadkowych odkrywców lub pochodzące 2 badań powierzchniowych. Dają one jedynie ogólne pojęcie o rozprzestrzenianiu osadnictwa ludności kultury trzcinieckiej. Stosunkowo najwięcej danych dostarczyły natomiast badania prowadzone na cmentarzyskach, m. m. w Rosiejowic, woj. kieleckie (T. Rejman 1948, s. 42 n.), Łubnej, woj. sieradzkie (A. Gardawski 1951, s. 1 n.), Guciowie, woj. zamojskie (R. Rogozińska 1961, s. 45 n.; 1963. s. 84 n.; 1965, s. 93 n.), Wolicy Nowej, woj. włocławskie (K. Jażdżewski 1948, s. 118 n.), Korinie, woj. tarnobrzeskie (B. Chomentowska 1964, s. 237 n.); Laskach Starych, woj. siedleckie (E. Kempisty 1968 s. 224 n.); Olcalewie, woj. sieradzkie (B. Abramek 1971. s. 67 n.), a zwłaszcza zakrojone na szeroką skalę badania kurhanów na Wyżynie Małopolskiej w Żemikach Górnych i Miemowie, woj. kieleckie (A. Kempisty 1967, s. 149 n.: 1970 s, 67 n.). Znacznie mniej informacji posiadamy z fragmentarycznie przebadanych osad m. in. z Brześcia Kujawskiego, woj. włocławskie (A. Gardawski 1959, s. 19-20), Kurzej, woj. kaliskie (M. Blombergowa 1968, s. 38 n.), Bondyża, woj. zamojskie (R. Rogozińska 1963, s. 90-91) Kleszewa. woj. ciechanowskie (Inf. Arch. 1969, 1970, 1971. 1972, 1973), Zdrojek, woj. siedleckie (E. Kempisty 1973, s. 181 n.)_t Lutomierska, woj. sieradzkie (A. Gardawski 1959, s. 22), czy Złotej Pińczowskiej, woj. kieleckie (łnf. Arch. 1968, ś. 93-94).

Na terenie Polski znanych jest obecnie ok. 500 stanowisk kultury trzcinieckiej.

2. CHARAKTERYSTYKA KULTUROWA

Osady

Osady ludności kultury trzcinieckiej są jak dotąd bardzo słabo rozpoznane. Stosunkowo najwięcej danych posiadamy z obszaru Polski południowej, gdzie dogodne warunki środowiska naturalnego i urodzajne gleby tego regionu sprzyjały rozwojowi osadnictwa, zwłaszcza na połaciach lessowych. Do najrozlcglejszych i najlepiej zbadanych należy osada ze Złotej Pińczowskiej, rozciągająca się na obszarze ok. 400 arów. W wyniku wieloletnich prac terenowych odkryto tam 168 obiektów, rozmieszczonych głównie na kulminacji niewielkiego wzniesienia lessowego. Większość wyelcspknowanych zespołów stanowiły jamy w zarysie poziomym koliste, o ścianach rozszerzających się ku dołowi i płaskich dachach. W przekroju pionowym miały one kształt trapezowaiy hib gruszkowa ty. Głębokość ich wynosiła od 60 do 200 cm. Odkryto tam także 7 ziemianek w kształtach owalnych i kolistych, z wyraźnie odcinającymi się przedsionkami. Powierzchnie użytkowe partii przydcnnych były stosunkowo niewielkie, w granicach 4-5 m². Do obiektów mieszkalnych zaliczyć można również w części tylko odsłonięte zarysy budynku nieustalonego kształtu, o plecionkowej konstrukcji ścian. Paleniska wykryto zaledwie w kilku zespołach. W wypełniskach jam i ziemianek znajdowały się ułamki naczyń kultury trzcinieckiej, kości zwierzęce, drobne węgle drzewne, wisiorki z muszli, rozcieracze kamienne, jedna motyka rogowa oraz pojedyncze wyroby krzemienne. Fragment analogicznej osady odkryto w Wojciechowicach, woj. tarnobrzeskie, gdzie wyeksplorowano kilka jara o nie ustalonej bliżej funkcji, z typowym materiałem kultury trzcinieckiej. Do obiektów lokowanych na obszarach lessowych należą też wstępnie rozpoznane osady z Opatowa, Łojowic, Więcławie i Goszyc pod Miechowem. (A. Gardawski 1959, s. 32, 34-36). Na stanowiskach tych odsłonięto po kilka jam, przeważnie podczas badań reliktów osadnictwa neolitycznego. Z południowej strefy pierwotnego lasosiepu pochodzi kilka dalszych osad, m. in. z Żurawice, woj. zamojskie, Płazówki, woj. rzeszowskie, Cieszanowa, woj. przemyskie, Nagnajowa i Orlisk, woj. tarnobrzeskie, oraz Bondyża. Szczególne znaczenie mają odkrycia w Bondyżu ze względu na ewentualny związek tej osady z odległym zaledwie o ok. 1 km polem kurhanowym ludności kultury trzcinieckiej w Guciowie. Na wzmiankowanym stanowisku osadniczym wyeksplorowano łącznie 10 obiektów, w tym zarysy jednego dużego domostwa o wymiarach 6x 13 m. W wypełniskach jam i w warstwie kulturowej znajdowały się bardzo liczne fragmenty ceramiki oraz narzędzia krzemienne (R. Rogozińska 1963, s. 90-91).

Z zachodniego pogranicza zasięgu kultury trzcinieckiej pochodzą osady z Lutomierska, Kurzej i Brześcia Kujawskiego. Na stanowiskach tych odkryto zaledwie po kilka jam z charakterystycznym inwentarzem ceramicznym i kostnym lub — jak w Lutomiersku — wyraźną warstwę osadniczą ze stosunkowo licznym materiałem kultury trzcinieckiej i szereg jam o nieustalonej funkcji (A. Gardawski 1959, s. 22).

Niewiele danych posiadamy też z terenów pierwotnej strefy leśnej, położonych na północny wschód od dorzecza Warty oraz na północ od Wyżyny Małopolskiej i Lubelskiej. Do obiektów największych i nieźle rozpoznanych należy osada z Kleszewa woj. ciechanowskie. W czasie wieloletnich prac stwierdzono tani występowanie licznych jam osadnictwa trzcinieckiego oraz wczesnej fazy kultury łużyckiej. Jamy miały na ogól kształty koliste, w przekroju pionowym niecko wale. Średnice tych obiektów rzadko przekraczały I m, a przeciętna gtę-