P1130789 resize

pierwotnego lasoslcpu. Wśród przewodnich form ceramiki (tabl. LI-LIV) przeważają naczynia jajowate i be-czulkowate, zdobione ornamentem plastycznym w postaci poziomych, dolepianych listew. W ceramice widoczne są także wyraźne wpływy kultur Kotliny Karpackiej i Siedmiogrodu, zwłaszcza kultury otomańskiej i madzia. rowskicj. Wpływy te obserwujemy m. in, w przejętej przez ludność kultury trzcinieckiej guzowej ornamentyce naczyń, charakterystycznej dla kultury otomańskiej oraz w bardzo starannej obróbce ceramiki, co jest jedną z cech kultur kręgu południowego. O istniejących wówczas bliskich kontaktach pomiędzy osadnikami grupy małopolskiej a ludnością zamieszkującą obszary położone na południe od Karpat świadczą także typowe wyroby ceramiczne kultury madziarowskiej, znajdowane w inwentarzach grobowych niektórych cmentarzysk. Oprócz rozległych długotrwałych osad lokalizowanych na terenach lessowych zakładano też niewielkie osady-obozo-wiska, których ślady znajdujemy w postaci pojedynczych jam lub rozproszonych drobnych materiałów ceramicznych. Podobnie jak w regionach północnych, wyroby metalowe nic odgrywały istotnej roli w życiu i gospodarce plemion grupy małopolskiej. Uprawa roli w połączeniu z hodowlą bydła i trzody była prawdopodobnie głównym źródłem egzystencji mieszkańców tych ziem. W fazie starszej dominowały cmentarzyska płaskie ze szkieletowymi pochówkami zbiorowymi; w fazie młodszej — cmentarzyska kurhanowe z grobami szkieletowymi i ciałopalnymi.

3. Grupa lubieńska obejmuje w przybliżeniu obszar środkowego i górnego dorzecza Warty i Prosny oraz część Kujaw. Uchwycenie zachodniego i południowo-zachodniego zasięgu grupy łubieńskiej jest niezwykle trudne ze względu na współwystępowanie na tych terenach mieszanych elementów kulturowych, związanych zarówno z cyklem kultur mogiłowych, jak i zespołem trzcinieckim. Osadnictwo tej grupy regionalnej rozwijało się po części w strefie laso-stepu i zwartych obszarów leśnych. Wśród wyrobów ceramicznych (tabl. LV-LVI) znane są przede wszystkim naczynia jajowate i beczułkowatc, nie zdobione lub zdobione tylko poziomymi listwami. Ornament guzowy jest tu zjawiskiem wyjątkowym. Podobnie jak w grupie mazowieckiej znaczny procent naczyń odznacza się gruboziarnistą domieszką i charakterystycznymi spękaniami powierzchni zewnętrznych. Wzajemne oddziaływanie kultury trzcinieckiej i sąsiednich grup cyklu mogiłowego nie zostały jeszcze w pełni wyjaśnione. W ceramice są one widoczne, choć nie odcinają się tak ostro, jak w innych grupach regionalnych kultury trzcinieckiej. Osady grupy łubieńskiej niewiele się różnią od poprzednio scharakteryzowanych obiektów małopolskich i mazowieckich. Prawdopodobnie, w zależności od lokalnych warunków środowiska naturalnego, podstawą egzystencji była bądź uprawa roli i hodowla, bądź zbieractwo, łowiectwo i rybołówstwo. W grupie łubieńskiej znane są płaskie cmentarzyska szkieletowe i ciałopalne oraz szczególnie liczne kurhanowe groby z pochówkami szkieletowymi.

5. CHRONOLOGIA

Chronologia kultury trzcinieckiej oparta jest w głównej mierze na stratygrafii materiałów źródłowych oraz na danych wynikających z analizy nielicznych zabytków metalowych. Ze stanowisk grupy małopolskiej (Żemiki Górne, Miemów II) posiadamy kilka dobrze czytelnych układów stratygraficznych. Wynika z nich, że klutura trzciniecka przynajmniej na tych terenach zjawiła się po zaniku kultury micrzanowickiej, której końcowa faza datowana jest na przełom XVII/XVI w. p.n.c. Pogląd len potwierdza jedyna dla zespołu trzcinieckiego data C-14 uzyskana dla symbolicznego grobu z Miemowa II. Wzmiankowany obiekt, założony pod nasypem kurhanu m. in. nad pochówkami mierzanowickimi, przypada na lata ± 1500 p.n.e., to jest na przełom I/II okresu epoki brązu według chronologii stosowanej dla terenów Polski, lub BA₃/BB,, zgodnie z podziałem opracowanym dla północnych obszarów Kotliny Karpackiej. Zespół z Miemowa II nie reprezentuje jednak najstarszej fazy kultury trzcinieckiej. W grupie małopolskiej groby lokowane pod kurhanami należą raczej do obiektów młodszych. Przemawiają za tym obserwacje poczynione podczas badań w Żemikach Górnych, gdzie kurhan nakrywający pochówki usypany został na miejscu wcześniej założonego cmentarza szkieletowego płaskiego ludności kultury trzcinieckiej. Groby szkieletowe, o których mowa, stratygraficznie najstarsze, wiązać można z początkami kultury trzcinieckiej. Początki te przypadają prawdopodobnie na drugą połowę I okresu epoki brązu (ok. 1600-1500 p.n.e.).

Analogicznie datowane są niektóre najstarsze obiekty grupy lubieńskiej, m. in. kurhan nr 9 z Łubnej, którego inwentarz oprócz ceramiki zawierał złote pierścienie, bransoletę z tarczkami spiralnymi i 2 szpile, oraz kurhan nr 1 z Okalewa, z fragmentami naczyń zdobionych odciskami sznura. Być może z drugiej połowy I okresu epoki brązu pochodzą też szkieletowe pochówki odkryte w Wolicy Nowej, a zwłaszcza grób zbiorowy zbliżony pod względem rytuału do masowych pochówków grupy małopolskiej znanych z Kosina i z Żcmik Górnych (cmentarzysko płaskie).

W grupie mazowieckiej brak nam jak dotąd pewnych wskaźników chronologicznych dla wczesnej fazy kultury trzcinieckiej. Bliskie związki zachodzące pomiędzy wyrobami schyłkowej ceramiki grupy linińskiej, dato-