P1180369

174 Andrztj Malsnmcski

kcyjnym oraz poreprodukcyjnym. Jak wynika a ryc. 1 i tabeli 3 średnie dalsze oczekiwane życie osobników dorosłych e°₂₀ wykazuje pewne zróżnicowanie między poszczególnymi cmentarzyskami, a jego wartości zawierają się między 17.3 a 28 lat. Jednakże błędy wartości e*„ wynikające z liczebności próby są dość duże (od 1.5 do 2,8 lat) i większość różnic między seriami w tych wartościach okazuje się nieistotna.

Podobne do prezentowanych tu wyników uzyskaliśmy dla cmentarzyska Warszawa-Grochów. zaś J. Piontek (1975) uzyskał takież dla populacji z późnego okresu brązu (III—V okres) z Sulęcina. Wyliczony przez nas dla ogółu 51 mężczyzn przeciętny wiek w chwili śmierci wynosił około 40 lat. natomiast dla 72 kobiet — 31,4 lata.

Stan i dynamika biologiczna badanych grup. Informacje o stanie i dynamice biologicznej badanych grup ludzkich można w najprostszy sposób uzyskać na drodze analizy: 1 — częstości agonów dzieci d**-_u; 2 — zróżnicowanej wymieralności w okresie reprodukcyjnym: 3 — częstości osobników przeżywających okres reprodukcyjny. Zi względu na charakter badanych materiałów nie można dokonać szczegółowej analizy zróżnicowania wymieralności osobników w wieku 0—14 lat. Stwierdzona dla poszczególnych serii częstość zgonów w tym wieku wykazuje duże zróżnicowanie wahające się od 55% do 15%. Dla potrzeb analiz dynamiki biologicznej badanych grup przyjęto arbitralnie. że częstości zgonów w wieku dziecięcym 0—14 lat przewyższające 40% w stosunku do ogółu zmarłych mogą odzwierciedlać rzeczywistą wymierałność w tym przedziale wieku. Sytuacja taka wystąpiła w przypadku trzech cmentarzysk

" tabeli 4 zestawiono dane liczbowe wskaźników określających stan i dynamikę badanych grup ludzkich. Dla opisania struktury wymieralnoś-et osobników dorosłych obliczono wskaźnik wymieralności dorosłych (Imd)> k:óry określa, jaką część spośród wszystkich dorosłych osobników przemy wających wiek 15 lat stanowią ci osobnicy, których zgon nastąpił w zasadzie po ukończeniu okresu reprodukcyjnego. Wskaźnik wymieralnoś-d dorosłych obliczono w podobny sposób do tego, w jaki oblicza się wskaźnik wymieralności według propozycji J. F. Crowa. W poszczególnych badanych grupach ludzkich z cmentarzysk Wielkopolski obliczony wskaźnik wykazuje dość duże zróżnicowanie, sięgające od 24 do 61% osobników przeżywających wiek 40 lat. Zakres zmienności tego wskaźnika jest bardzo podobny do wykazanej zmienności e*». Jeżeli więc w poszczególnych badanych grupach ludzkich duża liczba osobników miała szanse na pełną, bądź prawie pełną reprodukcję, to należy oczekiwać, że grupy te miały również potencjalną zdolność do przyrostu liczebnego.

Sukces reprodukcyjny badanych grup ludności kultury pomorskiej został zmierzony przy użyciu współczynnika reprodukcji potencjalnej Rpot. oraz wskaźnika stanu biologicznego. Współczynnik reprodukcji potencjalnej zaproponowany przez M, Henneberga (1975) mierzy potencjalną zdolność reprodukcyjną grupy, wyrażając jaką część potomstwa

Cmentarzylka

Hyc. 1. Wartości średnie dalszego oczekiwania życia dorosłych x różnych cmentarzysk kultury pomorskiej Wielkopolski. Oprać, autora

możliwego do osiągnięcia przez przeciętną parę osobników w danej populacji osiąga ta para przy stwierdzonej strukturze wymieralności. Wartości tego wskaźnika = 0 opisują sytuacją, w której struktura wymieralności uniemożliwia reprodukcję każdemu z osobników, natomiast wartości = 1 określają że każdy osobnik rozpoczynający okres reprodukcyjny osiąga pełną możliwą liczbę potomstwa.

Z przedstawionych w tabeli 4 wartości współczynników wynika, że ograniczenie sukcesu reprodukcyjnego poszczególnych grup ludności kultury pomorskiej Wielkopolski poprzez zróżnicowaną wymieralność w okresie reprodukcyjnym było dość duże. W poszczególnych populacjach, ze względu na wymieralność w okresie reprodukcyjnym, przeciętna para osobników obojga płci realizowała jedynie 59 do 74% całkowitej możliwej do osiągnięcia liczby potomstwa. Celem zorientowania się jaki wpłyń-