P2210459

96 O rozumie 1.1.4

zauważyć, że każde takie rozszerzenie szeregu znacznie osłabia związek między rzeczami'. Kuzyni w czwartym stopniu są ze sobą związani przyczynowo, jeśli można użyć tego terminu. Lecz nie są ze sobą związani tak ściśle jak bracia, a jeszcze mniej ściśle niż dziecko i rodzic. Ogólnie możemy zauważyć, że wszelkie związki krwi polegają na stosunku przyczyny i skutku i że się je ocenia jako bliskie albo dalekie zależnie od tego, jaka ilość wiążących je przyczyn znajduje się między dwiema danymi osobami.

Spośród tych trzech stosunków wspomnianych powyżej stosunek związku przyczynowego ma największy zasięg. Można uważać, że dwie rzeczy związane są tym stosunkiem zarówno wówczas, gdy jedna jest przyczyną jakichś działań lub ruchów drugiej, jak i wówczas, gdy pierwsza jest przyczyną istnienia drugiej. Ponieważ to działanie lub ruch nie jest niczym innym niż samą rzeczą widzianą w pewnym świetle i ponieważ rzecz każda pozostaje sama sobą we wszystkich jej różnych sytuacjach, przeto łatwo wyobrazić sobie, jak taki wpływ jednych rzeczy na inne może je wiązać w wyobraźni.

Możemy to rozciągnąć dalej i zauważyć, że dwie rzeczy są związane stosunkiem przyczyny i skutku nie tylko wówczas, gdy jedna z nich powoduje ruch lub jakieś działanie w innej, lecz również wówczas, gdy ma ona moc spowodować ten ruch lub działanie. To zaś, możemy zauważyć, jest źródłem wszelkich stosunków roszczenia i obowiązku, przez które ludzie wpływają jedni na drugich w zbiorowości i wskutek których znajdują się w więzach subordynacji i władzy. Pan jest nim dzięki swej sytuacji, która powstaje drogą przemocy lub umowy, i ma moc kierowania w pewnych sprawach działaniem drugiej osoby, którą nazywamy sługą. Sędzia to ten, kto we wszelkich spornych przypadkach może swoim sądem ustalić posiadanie lub własność danej rzeczy między członkami jednej zbiorowości. Gdy człowiek posiada jakąś moc, to nie potrzeba nic więcej do tego, iżby ją zamienić w działanie, prócz wysiłku woli; a ten w każdym wypadku uważamy za możliwy, w wielu zaś za prawdopodobny; zwłaszcza gdy chodzi o władzę, gdzie posłuch poddanego sprawna przyjemność i daje korzyść władcy.

' Odległość tej relacji gra istotną rolę w podanym przez Hume’a w drugiej księdze opisie względnej siły współodczuwania (zob. s, J97-J98) oraz w związanej z tym analizie źródeł sprawiedliwości i własności w księdze trzeciej (s. 566-567).

To są więc zasady powiązania czy spójności naszych idei prostych; w wyobraźni zastępują one ten związek nierozdzielny, w jakim pozostają w naszej pamięci. Tu zachodzi pewnego rodzaju PRZYCIĄGANIE*, które, jak się okaże, w świecie duchowym ma takie same nadzwyczajne skutki jak i w świecie naturalnym i przejawia się w równie licznych i różnorodnych formach. Skutki tego przyciągania uderzają wszędzie w oczy; lecz co się tyczy jego przyczyn, to w większości wypadków są nieznane i trzeba je sprowadzić do pierwotnych i podstawowych własności natury ludzkiej, których nie usiłuję wyjaśniać. Nic nie jest więcej potrzebne prawdziwemu filozofowi niż to, żeby powściągał nieumiarkowane pragnienie, by szukać przyczyn; i żeby, oparłszy jakąś tezę na dostatecznej ilości eksperymentów, tym się zadowalał tam, gdzie widzi, że dalsze badanie poprowadziłoby go do niejasnych i niepewnych spekulacji. W takim wypadku lepiej będzie, jeśli zajmie się badaniem skutków swej zasady niż jej przyczyn.

Pośród skutków tego powiązania lub kojarzenia idei najbardziej godne uwagi są te idee złożone, które są wspólnym przedmiotem naszych myśli i naszego rozumowania i które, ogólnie biorąc, powstają dzięki pewnej zasadzie powiązania naszych idei prostych. Te idee złożone można podzielić na STOSUNKI, MODI i SUBSTANCJE. Pokrótce zbadamy kolejno każdy z tych rodzajów idei i uzupełnimy to pewnymi rozważaniami dotyczącymi naszych idei ogólnych i szczegółowych, nim porzucimy temat obecny, który można uważać za elementy tej filozofii.

Hume wskazuje tu na analogię między zasadą kojarzenia idei i Newtonowską zasadą powszechnego przyciągania; podkreśla ogólny charakter skutków obu tych zasad. Podobnie jak Newton, twierdzi, że przyczyny jego zasady nie są dobrze znane.

Niemniej jednak w swoich pierwszych Badaniach (rozdz. VH, część I) Hume chwali Newtona za wysunięcie hipotezy fizycznej co do przyczyny powszechnego przyciągania, mianowicie hipotezy „eterycznego czynnego, fluidu” (Badania dotyczące rozumu ludzkiego, s. 90). Poniżej zaś, w części II rozdziału V, Hume sam wysuwa hipotezę fizyczną, która ma wyjaśnić kojarzenie idei. Zob. dalej, przypis na s. 143.