P5050074

holniskim treściowe powiązanie JjP|

n. 6. Reier Aertsęri. Targ warzywny ze sceną Jawnogrzesznicy przed Chrystusem, 1561, Soł bolm, Nationalrauseum, fot Muzeum

Przetoczone tu przykłady zdają się popierać tezy Emmensa i jego krt-gu, lecz nie w formie dowodu bezpośredniego. Moim zamierzeniemjes właśnie przedstawienie pogłębionego dowodu, iż intuicyjnie sformulort na teza Jana Emmensa wyjaśnia podstawowe problemy struktury sen* tycznej obrazów Aertsena.

I

Od 1571 roku w kościele małej norweskiej wioski Tónsberg wisiał oba niderlandzki z przedstawieniem Ostatniej Wieczerzy. W 1865 r. obraz przt niesiono do kościoła w miejscowości Andebu (ił. 7). Chyba właśnie z raj dość niezwykłego miejsca przechowania nie został on dotąd uwzględnion; w badaniach i dyskusjach nad ikonografią dzieł Aertsena i jego kręgu

j* O obrazie ty Andebu por. R. Hamran, Andebu Kirkes Nculuerdbitde. El NederUindsk i var Knkekumt, Arbok 1960, Foreningen lii Norske Fortidsmlnnesmerkers Bevaring, Il> 1960. s. łS-62.

11. 7. Monogramista J. E., Ostatnia Wieczerza, 1569, Andebu, kościół, fot. O. Yaering

Oznaczony monogramem J. E. i datą 1569 obraz związany jest blisko ze światem form Aertsena i jego warsztatu, a zwłaszcza jego syna Pietera Pietersza. Monogram z kolei sugerowałby autorstwo innego malarza tego kręgu — Hansje von Elburga, lecz nie kwestie autorstwa będą nas tu zajmować²⁴. Obraz z Andebu ukazuje Chrystusa czyniącego gest, który jest zarazem gestem ustanowienia eucharystii i konkretnym wezwaniem do Judasza, aby przyjął od Niego pokarm. Decydującym elementem, który jednak wyróżnia obraz od niezliczonych ujęć tego tematu stanowi strefa martwej natury na pierwszym planie.

W wieku XVI przedstawienia Ostatniej Wieczerzy nie cechowało na ogół nowatorstwo ikonograficzne, również zróżnicowanie konfesyjne w małym tylko stopniu odcisnęło się na ikonografii tej czcigodnej sceny²⁵. Wprawdzie na niektórych ujęciach można dostrzec drobne elementy rodzajowe czy też fragmenty' z elementami martwej natury', ale też nigdy nie dane było im zaważyć w sposób istotniejszy na całokształcie sceny. Kłopoty, jakie miał Veronese w 1573 r. w Wenecji z uwagi na „nieprzystojne" figury towarzyszące Ostatniej Wieczerzy (której tytuł dlatego też zmuszony był zmienić) są powszechnie znane²⁶. Wprawdzie Hiszpanię cechował zawsze większy

²⁴    W. Kloek, Pieter Aertsen en het probleem van het samenstellen lian zijn oemm, Nederlands Kunsthistorisch Jaarboek, 40, 1989, s. 12.

²⁵    O przedstawieniach Ostatniej Wieczerzy w XVl-wiecznych Niderlandach por. J. L. Sies-sling, Mechleld toe Boecop en de Kamper Laatste Anondmalen. Een icorwgrajische Studie, Zwolle 1981, przede wszystkim s. 23—25 i Kunst voor de Beeldenslorm, kat. wyst., s. 243, 331, 419-420.

²⁶    Por. P. Fehl, V'eronese and the lnquisition. A Siudy of the Subject Muller of tke so-called „Feast in the House of 1 .mi ”, Gazette des Beaux-Arts, VI, 56, 1961, s. 325-341.