PTDC0096

293

jektowanej dla aktora żywej postaci słowa. Znaki graficzne mogą tu zastępować określenia słowne dotyczące intonacji, tempa, zabarwienia uczuciowego, nawet sytuacji, w jakiej toozy się dialog. W dramatach Wyspiańskiego didaskalia graficzne są,zdaniem Deglera, przejawem teatralizacji języka, podkreślają jego "sztuoz ność", uniezwykłają go, odsuwają na daleki plan od wypowiedzi potocznych, odpowszedniają. Dla przykładu fragment "Nocy listopadowej", scena XI:

293

JOANNA:

W.KSI42Ę:

JOANNA:

W.KSI4ŻĘ:

JOANNA:

W.KSI4Żę:

Kochanku - powstań ty, zdruzgotaj Cara, zgnieć. Zapalaj burze, ognie nieć

Kochaj - daj ust - tam pożar się rozpali i Tam są gotowi wszyscy już! - Powstali'.!

Co!? - wiesz!!

Wiem. Tam w seroach ogień wre.

Tam czekają i rwą się już..—

Tam?! - gdzie?!

Obłędna ty - oo wołasz - ? Jaki bunt - ? Ty znasz? Mów. — Ty zdradziłaś się.

Ty patrzaj w twarz.

Cesarsko, szpieg. - Mój sen - ty podły - kłam. -Ty lękasz się - za tobą nikt —

(odstępuje od niej)

Ja sam...

Charakterystyczną ceohą tego bardzo dynamicznego uczuciowo fragmentu jest zupełna nieobecność wskazówek dotyczących sposobu wygłaszania tekstu, "grania". Informacje, które potencjalnie zawierać by mógł tekst poboczny, tkwią w samym dialogu, w jego przedmiocie i emocjonalnie zróżnicowanych postawach, ale te ogólno właściwości tekstu uszczegółowiają właśnie znaki interpunkcyjne: bardzo często używane pauzy, jej zwielokrotnianie, łączenie pytajnika z wykrzyknikiem, podwajanie wykrzyknika. Tak skonkretyzowana mowa sceniczna oddala się znacznie od wzorca wypowiedzi potocznej, staje się niesłychanie zróżnicowaną, pulsującą w każdym szozególe, nieustannie zaskakującą wypowiedzią ekspresywną. Takie jej ukształtowanie stwarza dogodne tło dla uświadomienia sobie przez odbiorcę dramatycznego charakteru problemów, wzniosłości i tragizmu sytuacji.

Omówione przykłady nie wyczerpują wszystkich możliwości artystycznego spożytkowania tekstu pobocznogo w dramacie; uświadamiają jednak, że w wieku XX sprawa didaskaliów przestała być kwestią ozysto konwencjonalną i wymaga poświęcenia jej uwagi w każdorazowej analizie utworów współczesnych.