ScannedImage 15

294 Starożytny Izrael

polityką uległości i oporu. W północnym Królestwie Izraela ten paradygmat został zapoczątkowany wówczas, gdy bezpośrednim zagrożeniem stała się Asyria za panowania Salmanassara III (859--824 przed Chr.). Achab i jego następcy z dynastii Omrydów obrali politykę oporu. Przeciwstawiali się najazdom Salmanassara, podejmując działania militarne w sojuszu z Damaszkiem i innymi państwami tego regionu. Jednak w 841 przed Chr. Jehu zwrócił się ku polityce uległości, podporządkowując się Salmanassarowi i przez zapłacenie wysokiej daniny zyskując niezależność Izraela. Ten paradygmat ponowił się sto lat później, gdy w obliczu ponownego zagrożenia Izraela przez Asyrię za panowania Tiglat-Pilesera III (745-727 przed Chr.) i jego następców, król Menachem obrał bezpieczną drogę uległości, płacąc daninę pod koniec pierwszej wyprawy Tiglat-Pilesera na zachód (738 przed Chr.). Po przewrocie dokonanym w 737 przed Chr. przez Pekacha, syna Remaliasza, polityka radykalnie się zmieniła, a Izrael raz jeszcze przeszedł na pozycje oporu, opierając się - tak jak przedtem - na sojuszu z Damaszkiem i innymi lokalnymi państwami. Było to niebezpieczne posunięcie, zaś Izraelici zostali zdziesiątkowani podczas drugiej wyprawy Tiglat-Pilesera na zachód (734-732 przed Chr.), której skutkiem było złamanie koalicji antyasyryjskiej i podbój Damaszku. Jednak Izrael przetrwał, co stało się dzięki nagłemu zwrotowi ku polityce uległości, jaki miał miejsce po przewrocie dokonanym w 732 przed Chr. przez Ozeasza, który zamordował Pekacha i szybko przysiągł lojalność Asyrii.

Zmieniająca się gwałtownie polityka króla Ozeasza naznaczyła losy Królestwa Północnego w schyłkowym okresie jego istnienia, a zarazem zapowiadała losy Judy nieco ponad sto lat później. Lojalny wasal Asyrii w 732 przed Chr., zdradził ją w 727 przed Chr., gdy Tiglat-Pileser zmarł, raz jeszcze przyłączając się do wznieconego przez państwa ościenne buntu. Jednak gdy w tym samym roku Salmanassar V pomaszerwał na zachód, Ozeasz znowu zmienił stanowisko, zyskując dla Izraela kilka lat więcej przez poddanie się i zapłacenie daniny. Następnie w 723 przed Chr. Ozeasz znowu próbował się uniezależnić, buntując się przeciw Asyrii i szukając oparcia w sojuszu z sąsiednimi państwami. Lecz tym razem posunął się za daleko. Jego bunt ściągnął asyryjskie machiny oblężnicze pod mury Samarii i w 722 przed Chr. miasto upadło.

Zanim nastąpił upadek imperium Asyrii, polityka Judy wobec zagrożenia asyryjskiego była zasadniczo taka sama, jak Izraela w jego oscylowaniu między uległością a oporem. Bunt Ezechiasza po śmierci Sargona II w 705 przed Chr. naśladował izraelski paradygmat oporu, polityki sprzeciwu wobec Asyrii podejmowanej w sojuszach z sąsiednimi państwami, w tym przypadku z Sydonem i Aszkelonem. Lecz gdy Sennacheryb najechał Judę w 701 przed Chr. i rozpoczął oblężenie Jerozolimy, Ezechiasz przeszedł do polityki uległości, płacąc wysoką daninę, by ocalić niezależność swego królestwa. Taka polityka była kontynuowana przez większość panowania Manassesa (697-642 przed Chr.), którego lojalność wobec Sen-nacheryba i jego następców gwarantowała bezpieczeństwo Judy.

Imperium Asyrii upadło w drugiej połowie VII w. przed Chr., ale sytuacja Judy stała się jeszcze bardziej złożona niż przedtem. Próżnia spowodowana pokonaniem Asyrii została teraz zapełniona nie przez jedną, lecz dwie potęgi. Faraonowie XXVI dynastii, którzy byli sprzymierzeni z Asyrią, umacniali swoje wpływy na nadmorskim wybrzeżu Palestyny. W tym samym czasie rodziła się dominacja Babilonu za panowania Nabopolassara i Nabuchodonozora, którzy na własna rękę zamierzali kierować rozwojem wydarzeń w Palestynie. Stawiało to Judę w kłopotliwej sytuacji prowadzenia polityki oporu lub uległości względem dwóch rywalizujących ze sobą potęg¹⁸⁴.

Klęska Asyrii wydawała się najpierw stawiać Judę wobec szansy powiększenia swojego terytorium, ale podjęta przez Jozjasza próba rozszerzenia Judy na północ i na zachód doprowadziła do konfliktu z Egiptem, a w konsekwencji mogła się stać powodem uśmiercenia go przez faraona Neko w 609 przed Chr. pod Megid-do. Objęcie tronu przez podobnie usposobionego Joachaza, syna Jozjasza, oznaczało politykę trwałego sprzeciwu Judy wobec Egiptu. Niemal natychmiast Neko zastąpił Joachaza jego proegipskim bratem Jojakinem, na skutek czego Juda stała się państwem wasalnym Egiptu, zaś polityka uległości wobec Egiptu zapobiegła dotkliwym następstwom gniewu faraona. Jednak niedługo potem Nabu-chodonozor odzyskał władzę nad Palestyną, zajmując w 604 przed Chr. miasto Aszkelon. Mimo zobowiązań względem Egiptu, Jojakim doszedł do wniosku, że nadszedł czas uległości wobec Babilonu i rozpoczął płacenie daniny Nabuchodonozorowi. Kiedy w trakcie próby inwazji na Egipt w 601/600 przed Chr. Nabucho-donozor poniósł porażkę, Jojakim znowu zmienił sojusznika, zaprzestając płacenia daniny Babilonowi. Była to bardzo błędna oce-

¹⁸⁴ Zob. Abraham Malamat, The Kingdom of Judah Between Egypt and Babylon: a Smali State Within a Creat Power Confrontation, Studia Theologica 44/1960, s. 65-77.