ScannedImage

3. Azja Mniejsza w I tysiącleciu p.

HETYCI I HURYCI

Hetyci to lud zamieszkujący w II tys. p.n.e. centralna i wschodnia Anatolie. Pojawili się tam w wyniku migracji Indoeuropejczyków (wraz z Luwitami i Palajczyka-mi), napływających do Anatolii prawdopodobnie od drugiej połowy III tys. p.n.e.⁸² Na nowych terenach zetknęli się z ludnością miejscową (Protohetytami), posługującą się językiem hatyckim (protohetyckim). Hetyci zajęli dorzecze Halys (dziś Kizilirmak), Palajczycy prawdopodobnie ziemie położone na pn.-zach. (Paflagonia), a Luwici na południu. Tereny te znajdowały się w sferze wpływów mezopotamskich (świadczą

0    tym m.in. sprawozdania z wypraw do Azji Mniejszej królów akadyjskich, Sargona

1    Naramsina). W XIX-XVIII w. p.n.e. w Kanesz (hetycka Nesa, dziś Kultepe, koło Kayseri) istniała asyryjska kolonia kupiecka (karum), której archiwum zostało odnalezione (tabliczki gliniane z pismem klinowym w dialekcie staroasyryjskim)⁸³. Z dokumentów tych wynika, że w XIX w. p.n.e. Kanesz było stolicąjednego z pierwszych większych tworów politycznych w środkowej Anatolii. Podobne osady kupieckie znaleziono w Alięar i Bogazkale.

Silne wpływy kulturowe Mezopotamii i Syrii oraz korzyści płynące z położenia geograficznego (między państwami Bliskiego Wschodu a Egeą i Bałkanami) spowodowały, iż w II tys. p.n.e. Anatolia przeżywa szybki rozwój. Niezwykle ważną rolę odegrali tu Huryci⁸⁴, zamieszkujący Wyżynę Armeńską, a później północną Mezopotamię, Syrię i pd.-wsch. Anatolię. Znajdowali się oni pod silnym wpływem ludów ^semickich (Akadów) i odegrali rolę pośredników w przekazywaniu kultury mezopo-tamskiej do Syrii i Anatolii. W drugie} półowl<fXVI w. p.n.e. Huryci utworzyli (przy udziale arystokracji aryjskiej) państwo Mitanni, zajmujące tereny pn.-zach. Mezopotamii i pn. Syrii. Jego stolicą było Waszuganni (górny bieg rzeki Chabur). Około 1360 r. p.n.e., w okresie ekspansji hetyckiej (panowanie Suppiluliumy I), Mitanni zostało włączone do państwa Hetytów (jako Hanigalbat). Podobny los spotkał wówczas inne państwo Hurytów, leżącą w pd.-wsch. części Anatolii Kizzuwatnę (Kataonia i Cylicja), będącą już od dawna w bliskich kontaktach z Hetytami. Stolica Kizzuwat-ny, Kummanni, ośrodek kultu Teszuba i Hebat, pozostała świętym miastem w państwie Hetytów. Ponieważ teksty huryckie często są niezrozumiałe, wiadomości o tym ludzie dostarczają głównie zapiski mezopotamskie, syryjskie (z Ugarit) i hetyckie.

⁸²    Na szerszą skalę imiona aryjskie na Bliskim Wschodzie pojawiają się w XVII-XVI wieku p.n.e. wśród Hyksosów, Kasytów i Mitannijczyków (R. Drews, The Corning of the Greeks: Indo-European Con-quests in the Aegean and the Near East, Princeton 1988).

⁸³    L.L. Orlin, Assyrian Colonies in Cappadocia, The Hague-Paris 1970.

⁸⁸ O religii Hurytów piszą m.in.: E. Laroche, Pantheon national et pantheons locawc chez les Hourites, [w:] „Orientalia” NS 45, 1976; M. Popko, Huryci, Warszawa 1992.