skanowanie0008

pozycji, składających się na jego osobowość. O stanie rozwoju tych dyspozycji decyduje ogół czynników, pod wpływem których rozwija się człowiek: wrodzone zadatki organizmu, środowisko, wychowanie i aktywność własna.

Zależność dziecka od opieki jest zmienna, tylko w początkowym okresie życia i w szczególnych sytuacjach zagrożenia dziecko jest biernym przedmiotem opieki. W miarę rozwoju i oddziaływania wszystkich czynników wpływających na kształtowanie się jego osobowości wzrastają także szanse i możliwości jego współudziału w przezwyciężaniu sytuacji zagrożenia, a opieka nad dzieckiem nabiera charakteru wyraźnie wyspecjalizowanego i ukierunkowanego, nie zaś globalnego, jak to ma miejsce w pierwszych dniach życia.

Dlatego też dobór treści opieki nad dzieckiem zależy zarówno od rodzaju i stanu sytuacji zagrożenia, jak też wieku i właściwości dziecka. Z problematyką treści opieki nad dzieckiem, to jest środków i czynności, jakie składają się na ten typ działania społecznego, wiąże się wiele elementów do rozważenia. Dlatego w obrębie treści opieki nad dzieckiem powstało najwięcej pojęć szczegółowych, które przedstawimy w dalszych rozważaniach. Między innymi z treścią opieki nad dzieckiem wiąże się zakres, czas trwania i forma opieki, które określają charakter więzi wzajemnej między dzieckiem a opiekunem, stanowiącej podstawę procesu opiekuńczo-wychowawczego.

Wypełnianie społecznej funkcji opieki nad dzieckiem, którą włączyliśmy do cech istotnych tego pojęcia, wiąże się przede wszystkim z podmiotem opieki nad dzieckiem, to jest osobami i instytucjami podejmującymi ten typ działania społecznego. Od podmiotu bowiem zależy ocena prawidłowości warunków rozwoju i wychowania młodego pokolenia, rozpoznawanie sytuacji zagrożenia oraz oczekiwań społeczeństwa wobec dziecka.

W opiece nad dzieckiem mamy do czynienia z dwoma kategoriami podmiotów:

■ — osobami działającymi indywidualnie lub w organizacjach społecznych,

- z instytucjami, działającymi w imieniu państwa według określonych kompetencji.

Tak więc podmiot jako element składowy pojęcia opieki nad dzieckiem występować może także w wielu postaciach i w rozmaitych układach współzależności z pozostałymi elementami pojęcia. Wspólną postawę zróżnicowania tak podmiotów, jak i przedmiotów opieki nad dzieckiem stano-

M wi jednak i slota lego pojęcia, a więc rodzaje i charakter sytuacji zagrożenia oraz społeczna funkcja opieki.

W miarę wzrostu znaczenia opieki nad dzieckiem, jako działania społecznego określonego typu. obserwujemy wzbogacenie się terminologii. Narastanie pojęć szczegółowych wynika zarówno ze złożonej struktury elementów składowych pojęcia opieki nad dzieckiem i ich wzajemnych powiązań, jak też z zazębiania się opieki nad dzieckiem z działaniami społecznymi innego typu. zwłaszcza wychowaniem, ochroną zdrowia i zabezpieczeniem społecznym.

Szczegółowe pojęcia opieki nad dzieckiem stanowią modyfikację jej ogólnego znaczenia, dokonywaną z określonego punktu widzenia, eksponują cechę lub element składowy tego działania społecznego. Powiązanie opieki nad dzieckiem z innymi działaniami społecznymi powoduje, że wiele określeń szczegółowych w zakresie opieki ma zastosowanie także w odniesieniu do działań innego typu.

Z uwagi na dynamikę elementów składowych opieki nad dzieckiem pojęcia szczegółowe odnoszące się do tego działania powstały żywiołowo i wymagają naukowej weryfikacji. Chodzi zwłaszcza o to, aby precyzowały one zakres znaczeniowy pojęcia opieki nad dzieckiem, ograniczając jego wieloznaczność. Dlatego niezbędne staje się ich zebranie, uporządkowanie i usystematyzowanie według istoty i elementów składowych pojęcia opieki nad dzieckiem.

/

[Rodzaje opieki nad dzieckiem ze względu na istotę działań

Pojęcia szczegółowe odnoszące się do istoty opieki nad dzieckiem precyzują przede wszystkim społeczną funkcję tego działania. Wskazują one na rodzaj sytuacji zagrożenia, wymagający podjęcia opieki oraz stan zagrożenia, określający cel tej opieki.

Z-svtuacią zagrożenia wiążą się następujące określenia szczegółowe: opicićanad sierotami (naturalnymi, społecznymi), pólsierotami, osamot-ńlónymi^opuszczonymi, zaniedbanymi społecznie, niedostosowanymi, Biednymi (w znaczeniu niedostatku materialnego), upośledzonymi, chorymi. zagubionymi. ^

Wewszystkich tych określeniach zawarte są sugestie dotyczące czynników powodujących zagrożenie tak w sferze potrzeb dziecka, jak i ocze-