P1010064 (7)

2. Wymagania siedliskowe

Klimat

Szczególnie rozległy obszar rozsiedlenia sosny wskazuje na dużą amplitudę wymagań klimatycznych. Temperatura lata na północnej granicy zasięgu nie wynosi nawet 10°, gdy na południowej przekracza 20°C. Jeszcze większe różnice występują w okresie zimowym (Syberia -40°C, zachodnie Niemcy niewiele poniżej 0°C). Znosi gorące lata (południowa część Ukrainy i Rosji, Hiszpania) i najchłodniejsze zimy (Syberia), brak jej natomiast na zachodnich terenach o łagodnych zimach; w klimacie atlantyckim zachodniej Europy prawie nie występuje. Stąd też w literaturze leśnej określana jest jako wybitnie kontynentalny gatunek drzewa (Dengler 1944). Sosna dobrze znosi wahania temperatury (Materiały ETH).

Światło

Sosna należy, obok modrzewia, brzozy brodawkowatej i osiki, do najbardziej światłożądnych gatunków drzew rosnących w naszym kraju. Na takie wymagania wskazują m.in.:

•    ażurowa, świetlista korona,

•    3 roczniki igieł na gałęziach,

•    szybkie oczyszczanie strzał,

•    ograniczona zdolność przeżywania nalotu.

Wymagania świetlne sosny uzależnione są jednak od ekotypu i warunków siedliskowych. W zachodniej części zasięgu ma ona większe wymagania niż we wschodniej. Należy tu ekotyp sosny z Puszczy Solskiej, odznaczający się m.in. względną cienioznośnością.

Na siedliskach suchszych i uboższych wymaga więcej światła niż na żyź-niejszych. W korzystnych warunkach siedliskowych wytrzymuje w pierwszych latach życia lekkie ocienienie, a w młodości znosi dobrze nawet silne, boczne zwarcie (Tyszkiewicz, Obmiński 1963).

Nalot sosnowy dla zadowalającego wzrostu wymaga 4-10% światła pełnego (Bezaćinsky 1969). Z wiekiem staje się coraz bardziej światłożądny. Najlepiej wzrasta na powierzchniach otwartych i południowych ekspozycjach. Według Iva-nova i Kossovića (1932) wielkość minimalnego zapotrzebowania na światło wynosi u sosny od 9 do 11% (por. też tab. 3 i 4). *

Temperatura

Pod tym względem wykazuje duże zdolności przystosowawcze. Rośnie w terenie, gdzie w warunkach podbiegunowych długiego dnia i krótkiego okresu wegetacyjnego absolutne minimum temperatury przekracza -50°C, a równocześnie dociera daleko na południe do obszarów o krótkim dniu, ciepłym klimacie i o absolutnym maksimum temperatury około 40°C (Obmiński 1970).

Tabela 3

Wymagania świetlne ważniejszych gatunków drzew leśnych (Bezaćinsky (1969) — nieco zmienione)

Grupa	Gatunek	% światła pełnego
	Modrzew europejski	20^1
	Jabłoń (płonka)	40-50
	Topole kanadyjskie	16,8
	Jesion	16,4^Ł
A	Osika	12,5*.
	Brzoza	11,0-14,2 s
	Sosna zwyczajna	9,1-11,1 f
	Sosna czarna	9,1
	Topola czarna	9,11
	Topola biała	6,7
	Dęby szypułkowy i bezszypułkowy	m 00 n
	Świerk	3,03-3,58
	Klon polny	2,30
B	Klon zwyczajny	1,80
	Grab i jawor	1,75
	Wiązy	1,25-1,72
	Buk	1,17-1,67
C	Jodła	1,50
	Cis	0,90-1,20
Nalot modrzewiowy		10-14
Nalot sosnowy		4-10
Nalot dębowy		2,2
Nalot świerkowy		2,20-2,6
Nalot jodłowy		1,7-2,3
Nalot jesionowy i jaworowy		1,7-2,3
Nalot bukowy		1,1-1,3

A gatunki światłożądne i mniej światłożądne B —- gatunki o wymaganiach pośrednich i gatunki cicnioznośne C — gatunki bardziej cicnioznośne (cieniowytizymałc)