Charakterystyka hodowlana drzew leśnych (37)

54

2. Wymagania siedliskowe

Klimat

Jodła jest typowym drzewem klimatu umiarkowanie chłodnego i wilgotnego, dostosowanego do znoszenia niewielkich wahań temperatury i wysokiej względnej wilgotności powietrza. Unika natomiast wyraźnie obszarów o klimacie kontynentalnym. Wskazują na to również dobre rezultaty hodowlane w drzewostanach, które swoją strukturą (lasy przerębowe) modyfikują hyloklimat w kierunku klimatu morskiego. Sztuczne drzewostany założone w połowie XIX wieku w Normandii, Danii, południowej Szwecji, na Pomorzu oraz drzewa parkowe w Anglii i Norwegii świadczą o przystosowaniu jodły do klimatu oceanicznego i łagodnych zim (Dengler 1944, Svoboda 1953, Boratyński 1983, Jaworski, Zarzycki 1983, Miś 1990).

Światło

Warunki świetlne są czynnikiem decydującym nie tylko o odnawianiu, ale o wzroście i rozwoju, a także o procesie obumierania jodły (tab. 3, 4, ryc. 5). Należy ona wśród naszych gatunków lasotwórczych do drzew najbardziej cienio-znośnych (cieniowytrzymałych) (tab. 3 i 4).

Za względne minimum zapotrzebowania na światło dla nalotu jodłowego przyjmuje się 1,7 do 2,7% światła pełnego. Mocno zacieniony, a następnie stopniowo odsłaniany podrost wykazuje po wieloletnim (nawet kilkudziesięcioletnim) przygłuszeniu normalny wzrost.

Siewki jodły, aby przeżyć do 2 roku, potrzebują 5% światła pełnego. Przy 2% ilości światła pod osłoną szczyru trwałego spotyka się siewki 1-roczne, jednak bardzo nieznaczny jest udział siewek w wieku 2-5 lat. Siewki jednoroczne w tych warunkach nie wykształcają pierwszych igieł, co uniemożliwia ich dalszy wzrost i rozwój. Nalot powyżej 5 lat i podrost występują przy ilości światła wynoszącej około 8% światła pełnego. Za odpowiednie dla jodeł w wieku do 15 lat przyjmuje się względne natężenie promieniowania 10-33%, a za optymalne 15-25%. Z punktu widzenia wrażliwości fizjologicznej jodły, bardzo istotne dla nalotu są wahania natężenia promieniowania świetlnego. Nalot jodłowy, zdaniem Sucheckiego, ginie tam, gdzie iloraz maksymalnego natężenia promieniowania do minimalnego przekracza 25 (Suchecki 1935b, Korpel 1975, Jaworski, Zarzycki 1983).

Chmelar (1959) stwierdził, że siewki jodły rozwijają się najlepiej w warunkach wysokiej intensywności oświetlenia i wymagają znacznego udziału niebieskiej części spektrum świetlnego. Takie warunki istnieją na otwartej powierzchni przy zachmurzonym niebie lub w cieniu, a także pod osłoną drzewostanu iglastego (np. sosnowego), który równomiernie absorbuje wszystkie barwy światła. Mały udział światła niebieskiego, a duży zielonego i czerwonego nie sprzyjają siewkom jodły, jak to ma miejsce w przypadku bezpośrednieg • oświetlenia słonecznego i w warunkach silnego zacienienia przez liście drzew (np. buka) i bylin.

Nie zagrożona od mrozu w Karpatach, przyrasta bardzo dobrze na powierzchni otwartej, wykształcając silną strzałkę i gęstą koronę. Jednak odnowienie na powierzchni otwartej lub pod krótkotrwałą osłoną, sprzyjające szybkiemu wzrostowi w młodym wieku, wywiera negatywny wpływ na żywotność dojrzewających lub dojrzałych jodeł (Jaworski, Zarzycki 1983).

Temperatura

Wymagania termiczne jodły są większe niż świerka, one warunkują też górną granicę występowania tego gatunku, gdyż jodła wymaga trzymiesięcznego, bez-mroźnego okresu wegetacyjnego. Według Rubnera temperatura lipca i sierpnia nie powinna spadać poniżej 13-14°C. Jednym z czynników określających północno-wschodnią granicę zasięgu jest średnia temperatura lutego, wynosząca -4°C (Suchecki 1935a i b). Charakterystyczny jest fakt, że ta część granicy pokrywa się z zasięgiem cisa i bluszczu. Gatunki te są uszkadzane podczas mroźnych zim. Granica wschodnia jodły jest więc granicą mroźnych zim (Włoczewski 1968).

Jodła jest bardzo wrażliwa na mróz. Spadki temperatury poniżej -27°C są bardzo szkodliwe, czego dowodem były skutki zimy 1928/29. Jodła uniknęła jednak szkód w terenach o wysokiej wilgotności powietrza (Gorgany). Można zatem przypuszczać, iż jodła na obszarach o dużej wilgotności powietrza dobrze znosi bardzo niską temperaturę (Jaworski, Zarzycki 1983).

Na dużą wrażliwość jodły na niskie temperatury zimą wskazują badania den-droklimatologiczne Feliksika (1990). Wynika z nich m.in., że wąskie słoje drewna u jodeł powstawały po bardzo ostrych i długotrwałych zimach (wyróżniających się niską temperaturą okresu od października do marca, czasem kwietnia), po zimach z silnymi mrozami przedzielonymi dłużej trwającymi odwilżami, po zimach poprzedzonych zbyt wczesnymi silnymi przymrozkami lub po przedłużających się zimach z ostrymi przymrozkami późnymi. Jodły z terenu gór reagują na warunki termiczne i usłonecznienie inaczej niż jodły z obszarów nizinnych. I tak, jodły górskie wytwarzały na ogół szerokie słoje w latach ciepłych z dużym usłonecznieniem. W większości przypadków jodły z tego terenu wykazywały istotne, dodatnie korelacje ze średnimi temperaturami powietrza w lecie.

Jodła pospolita jako gatunek wykazuje duże zróżnicowanie. Jodły bukowińskie z Karpat Wschodnich doskonale znoszą minimalne spadki temperatur do -42°C. Uznawane są one za najbardziej mrozoodpomy ekotyp jodły pospolitej w Europie (Śvidenko 1980). Jodła karpacka wykazuje największą mrozoodporność spośród licznych (17 europejskich i 3 duńskich) pochodzeń wzrastających od 1934 roku na powierzchniach doświadczalnych w Danii (Jaworski, Zarzycki 1983). Z terenów wschodniego zasięgu jodły znana jest jej odmiana var. podo-lica, wyróżniająca się znaczną odpornością na mrozy, która znosi klimat okolic Moskwy (Rubner 1960).