Charakterystyka hodowlana drzew leśnych (25)

Zawartość subst. organicznej w glebie

Ryc. 7. Wymagania jodły, świerka i buka w stosunku do wilgotności gleby i zawartości w niej substancji organicznej na obszarze północno-zachodnich Karpat (według K. Zarzyckiego, cyt. za: Jaworski, Zarzycki 1983)

Zaopatrzenie w potas jest przeważnie na wszystkich glebach całkowicie wystarczające. Na utworach kwarcytowych, kwarcytowo-porfirowych i kredowych należy liczyć się z niedoborem potasu. W drzewostanach świerkowych występuje częściej niedobór azotu.

Świerk może rosnąć na glebach o bardzo szerokiej skali zmienności pH, 3,4-6,7. Najlepszy wzrost osiąga przy pH 5,3-6,0. Na niezbyt zasobnych glebach, np. boru świeżego, świerk utrzymuje się w dolnym piętrze. Nie odpowiadają mu także gleby podmokłe, charakteryzujące się słabą przewiewnością (Obmiński 1977).

Siedliskowe typy lasu

Dla świerka, podobnie jak i jodły, spełniony musi być szerep warunków klimatycznych i mikroklimatycznych, z których decydującym czynnikiem jest wilgotność powietrza, o czym już wspomniano. Ten wysokoprodukcyjny gatunek jest bardzo ważnym komponentem wielu siedliskowych typów lasu na niżu, wyżynach oraz w górach. W tym pierwszym przypadku świerk może być gatunkiem głównym na siedliskach: boru wilgotnego (Krainy: I, II, III i V), boru mieszanego wilgotnego (I, II, III, V i VI), boru mieszanego bagiennego (I, II, V i VI), rzadziej natomiast rolę tę pełni na siedliskach: boru mieszanego świeżego (II i V), lasu mieszanego wilgotnego (I, II i V), lasu mieszanego świeżego (II i V) i lasu świeżego (II) (Zasady hodowli lasu 1988).

Na wymienionych siedliskach borów i borów mieszanych świerk może tworzyć drzewostany, w których panuje lub współpanuje przede wszystkim ze sosną lub wyjątkowo ze sosną i dębem bezszypułkowym (bór mieszany świeży — Puszcza Białowieska). Na siedlisku lasu świeżego mogą to być drzewostany z sosną, dębem szypułkowym i grabem oraz domieszką klonu, lipy i innych gatunków. Przeprowadzone ostatnio badania Żybury(1990) wykazały, że świerk może być gatunkiem panującym praktycznie na wszystkich siedliskach z wyjątkiem boru suchego i olsów.

W reglu górnym Karpat i Sudetów, na siedliskach boru wysokogórskiego i górskiego świerk tworzy jednogatunkowe drzewostany pochodzenia naturalnego, z domieszką modrzewia, jawora, a w Tatrach limby. W reglu dolnym na siedlisku boru mieszanego górskiego (spotykanego też w Krainie Śląskiej) świerk tworzy często jednogatunkowe drzewostany, lub też z udziałem sosny i domieszką jodły, buka, jawora oraz innych gatunków. Na siedliskach lasu górskiego i mieszanego górskiego świerk może pełnić rolę gatunku głównego z bukiem lub z jodłą. Świerk stanowi często cenną domieszkę produkcyjną na siedliskach borów sosnowych, a także lasów i lasów mieszanych (Trampler i in. 1990).

Zagrożenia abiotyczne

Spośród czynników abiotycznych niebezpieczeństwo dla świerka mogą stanowić: wiatr, śnieg, upały, susze i przymrozki.

Wiatr. Największe szkody w formie wiatrowałów powstają w świerczy-nach, gdy świerk ukorzenia się w wierzchniej warstwie gleby, głównie zaś w poziomie surowej próchnicy, wytwarzając talerzowy, płytki system korzeniowy. Ma to miejsce głównie na ciężkich i średnich glinach, a także iłach, gdzie wzmocnienie systemu korzeniowego opiera się na powstawaniu niezbyt głęboko w glebę wrastających, pionowych odgałęzień — „pogłębiaczy”, odchodzących niekiedy od poziomych grubych korzeni. Zagrożone są głównie jednogatunkowe świerczyny, szczególnie gdy zostaną przerzedzone, a siła wiatru przekroczy 7-8° w skali Beauforta. Należy jednak pamiętać, iż świerk może ukorzeniać się także bardzo głęboko (np. na piaskach gliniastych i glebach szkieletowych (Obmiński 1977, Jaworski 1988).

Śnieg. Podatność na szkody zależy, według niektórych autorów (Sylven 1909, Chodzicki 1966) od typu ugałęzienia. Na ogół podatniejsze na okiść i sadź są świerki grzebieniaste, które dominują w niższych położeniach, a zwłaszcza w dolinach. Do bardziej odpornych należą świerki płasko ugałęzione, przeważające w wyższych położeniach górskich.