Charakterystyka hodowlana drzew leśnych (104)

lOA

w lasach znajdujących się pod ujemnym oddziaływaniem zanieczyszczeń przemysłowych.

Lipa szerokolistna uznawana jest za gatunek umiarkowanie wrażliwy na NO2 (Akkermann 1987), bardzo wrażliwy na SO2 (tab. 6), a więc wykazuje podobną wrażliwość jak lipa drobnolistna. Zdaniem Białoboka (1984) lipę szerokolistną zaliczyć należy jednak do gatunków wrażliwych, a drobnolistną do względnie odpornych na tlenki azotu (por. też tab. 16).

Siedliskowe typy lasu

Lipa może wzrastać w różnych warunkach siedliskowych, co przemawia za stosowaniem jej jako gatunku domieszkowego, rzadziej głównego. Optymalne warunki znajduje w grądach. Odpowiadają jej następujące siedliskowe typy lasu: las mieszany świeży, las świeży, las wilgotny, las mieszany wilgotny, las wyżynny, las wyżynny wariant wilgotny, a w górach, szczególnie w Sudetach, las górski (Zasady hodowli lasu 1988).

Rolę gatunku głównego współpanującego pełni lipa drobnolistna wraz z bukiem na siedlisku lasu świeżego (Kraina I).

Podobnie jak grab towarzyszy ona dębowi szypułkowemu jako gatunek domieszkowy, pielęgnacyjny i fitomelioracyjny. Rolę taką pełni także lipa drobnolistna, sztucznie wprowadzana pomiędzy sosny w borze mieszanym świeżym, w borze mieszanym wilgotnym i w borze świeżym. Na glebach słabszych (bór świeży) lipa drobnolistna pozostaje w warstwie podszytu, a na zasobniejszych glebach, np. piaszczystych naglinowych, tworzyć może dolne piętro pod sosną. Rolę tę spełnia lepiej niż buk, mniej ocienia glebę, przeciwdziała odkładaniu się surowej próchnicy i oczyszcza pnie gatunku głównego bez oddziaływania mechanicznego. Na zasobnych siedliskach wchodzi do górnego piętra drzewostanu (Tyszkiewicz, Obmiński 1963).

Lipa szerokolistna zalecana jest jako gatunek domieszkowy na siedlisku lasu mieszanego świeżego (świetliste dąbrowy), gdzie współpanują oba nasze rodzime dęby. Oba gatunki lip mogą występować na siedliskach lasu świeżego i wilgotnego (grądy), jako domieszka towarzysząca dębowi szypułkowemu (gatunek panujący) i dębowi bezszypułkowemu.

„Zasady hodowli lasu” (1988) zalecają także stosować lipę jako domieszkę pomocniczą w szerokim zakresie na terenach górskich (Krainy: V, VI, VII i VIII), zarówno na siedliskach lasowych, jak i borowych. Mogłaby ona zatem towarzyszyć jodle i bukowi oraz świerkowi (bór mieszany górski i bór górski) w górnej strefie regla dolnego, a więc znacznie powyżej zasięgu pionowego lipy w górach, co budzi zastrzeżenia.

Lipa może więc występować jako cenna domieszka fitomelioracyjna w drzewostanach złożonych z gatunków światłożądnych (sosna, dąb szypułkowy i bez-szypułkowy), a także jako domieszka uszlachetniająca w obecności innych gatunków (buk).

3. Wzrost 1 produkcyjność

Oba gatunki w młodym wieku cechuje wolny wzrost, następnie nieco szybszy. Ogólnie jednak lipa szerokolistna (w wieku 11 lat dorasta do 3,5 m) rośnie i rozwija się szybciej niż lipa drobnolistna (tab. 11). Lipy osiągają 35 (40) m wysokości i znaczne pierśnice 100-300 cm oraz dożywają sędziwego wieku do 1000 lat (Mayer 1977).

W optymalnych warunkach grądu wysokiego w Puszczy Białowieskiej lipa drobnolistna osiąga w wieku 300-350 lat wysokość około 42 m i pierśnicę 2 m (Tomanek 1986). W karpackim grądzie lipowym w Obrożyskach najwyższa lipa drobnolistna osiągnęła pierśnicę 115 cm i wysokość 37 m.

Do około 50 roku lipa — w porównaniu z bukiem — rośnie szybciej lub tak samo szybko jak on. W wieku około 100 lat buk osiąga wyższą zasobność o około 30% niż lipa, która uzyskuje przy podobnych pierśnicach zasobność 300 m³/ha (Mayer 1977).

Zasobność dwu kilkugeneracyjnych drzewostanów lipowych w Obrożyskach wynosiła 667 nrTha (wiek maksymalny 170 lat) oraz 757 m³/ha (190 lat) i jest ona znacznie większa niż w drzewostanach bukowych o charakterze pierwotnym (np. w Bieszczadach od 510 do 620 m³/ha). Dane te wskazują na wyjątkowe możliwości produkcyjne lipy drobnolistnej w rezerwacie Obrożyska.

4. Odnawianie

Jako drzewo cienioznośne lipa odnawia się pod osłoną drzewostanu, przy okazji wykonywanych cięć częściowych, zmierzających do odnowienia gatunków głównych w drzewostanach wielogatunkowych (lasu mieszanego, lasu świeżego itd). Nieprawidłowa gospodarka leśna doprowadziła do wytrzebienia lip z naszych lasów. Jednakże doskonałe właściwości lasotwórcze omawianych gatunków wskazują na potrzebę szerszego ich wprowadzania na wszystkie odpowiadające im siedliska.

Na siedliskach borowych, gdzie zasadniczo lipa nie występuje, wskazane jest jej sztuczne wprowadzanie. Podsiew stosujemy, gdy zamierzamy wykorzystać ją w charakterze podszytu. W celach odnowieniowych konieczne jest sadzenie dwulatek (rzadziej jedno- lub trzylatek). Wprowadzając lipę do upraw sosnowych stosujemy przygotowanie gleby w bruzdy.

Lipę jako domieszkę pomocniczą wysadzamy, podobnie jak grab, na siedliskach: boru świeżego, boru mieszanego świeżego i boru mieszanego wilgotnego, pojedynczo lub w skupieniach do 0,5 ara. Na siedliskach borów i lasów mieszanych, gdzie gatunkiem współpanującym może być dąb bezszypułkowy lub szypułkowy, lipę wprowadza się nie tylko wśród sosen, ale i w kępach dębu, równocześnie z nim lub pod osłoną w formie podszytu bądź dolnego piętra.

Na siedliskach lasowych lipa zalecana jest jako cenna domieszka zarówno w piętrze drzewostanu głównego, jak i podrzędnego, szczególnie wśród dębu szy-pułkowego. W przypadku jej braku wprowadzamy ją przy wykonywaniu po-