Charakterystyka hodowlana drzew leśnych (41)

jednym z pierwszych miejsc pod względem wrażliwości na zanieczyszczenia przemysłowe (mieszanina SO2, NO_x, CO i pyłów) (Greszta 1987, Zasady hodowli lasu 1988).

Pochodzenia jodły różnią się jednak pod względem reakcji na SO2. Badania Larsena (1988) wykazały bowiem, że jodły z południa Jugosławii i Włoch szybciej odzyskiwały zdolność asymilacji po okresowej fumigacji SO2 niż proweniencje z Europy środkowej i północno-wschodniej.

3. Wzrósł i produkcyjność

Jest to gatunek z natury wolno rosnący. W pierwszych latach życia szybciej przyrasta w słabym ocienieniu niż przy pełnym świetle. Cecha ta wyróżnia jodłę spośród innych gatunków drzew (porównaj poniższe zestawienie). W wieku 10--15 lat jest najwolniej przyrastającym gatunkiem (por. też tab. 11).

Średnia wysokość (w cm) jodełek wzrastających w szkółce przedstawia się następująco (Śvidenko 1980):

Autorzy	wiek (lata)
Autorzy	1	2	3	4	5	6	7	8	9
Flury	4	7	9	14	19	30	36	42	70
Dcnglcr	3	5	7	11	15	23	29	33	55

W lasach karpackich rosnąc pod osłoną osiąga w wieku 17-23 lat i 22-31 lat średnią wysokość odpowiednio: 0,50 mi 1,30 m (Gazda 1988). Silnie ocieniona, do wysokości 1-5 m dorasta w wieku kilkudziesięciu lat. Stopniowo uwalniana wzmaga przyrost. Kulminacja bieżącego przyrostu wysokości następuje w wieku 35-40 lat (żyzne siedliska) lub 50-55 lat (uboższe siedliska) (Szymkiewicz 1971), a według Leibundguta (1972) między 30 a 70 rokiem. Przy silnym ocienieniu w młodości (np. las przerębowy) możliwe jest przesunięcie kulminacji przyrostu o kilkadziesiąt lat.

Omawiany gatunek w ujęciu Backmana-Blanckmeistra reprezentuje czasowo-przestrzenny typ organizmu, który charakteryzuje się normalnie bardzo wolnym wzrostem w okresie młodości i późno osiąga kulminację przyrostu wysokości. Krzywa przyrostu jodły po osiągnięciu dojrzałości wolno obniża się (Blanc-kmeister 1956).

W lasach przerębowych w Polsce jodła osiąga wysokość około 44-46 m, w Szwajcarii ponad 52 m i wiek około 220-250 lat. W lasach pierwotnych dorasta do wysokości 40-60 m i grubości (pierśnica) 150-200 cm, dożywa wieku 400--500, a wyjątkowo 800 lat (Korpel, VinS 1965).

W lasach gospodarczych wykazuje, mimo wolnego wzrostu, bardzo wysoką zasobność. W wieku 100 lat wybrane cechy taksacyjne drzewostanów jodłowych (według Schwappacha) kształtują się następująco (Szymkiewicz 1971):

Bonitacja	Wysokość	Liczba drzew w drzewostanie głównym	Miąższość grubizny drzewostanu głównego	Sumaryczna produkcja grubizny i drobnicy	Bieżący przyrost roczny grubizny
	(m)	(szt./ha)	(m³/ha)	(m³/ha)	(m³/ha)
I	31,8	485	965	1752	12,4
111	23,5	780	618	1135	10,0
V	15,2	1500	332	594	8,2

W karpackich lasach przerębowych w Polsce jodła osiąga obecnie zasobność od około 470 do 725 m³/ha (Jaworski 1990). Przeprowadzone ostatnio przez Katedrę Szczegółowej Hodowli Lasu AR w Krakowie w Beskidach Huculskich (Ukraina) badania wskazują na istnienie w Karpatach Wschodnich jedlin przerębowych osiągających zasobność prawie 1000 m³/ha. Lite drzewostany jodłowe poza granicami zasięgu tego gatunku (RDLP Szczecinek) należą także do wy-sokoprodukcyjnych i osiągają zasobność od 342 m³/ha do 491 m³/ha (Miś 1990).

Wieloletnie badania wykazały, że przy uprawie jodły należy liczyć się z genetycznie uwarunkowanym zróżnicowaniem tempa wzrostu sadzonek różnego pochodzenia. W przypadku pochodzeń z terytorium Polski szczególną tendencję do wolnego wzrostu w młodości wydaje się mieć jodła sudecka (ryc. 14).

W odniesieniu do jodły z Karpat sytuacja jest bardziej zróżnicowana, chociaż zajmuje ona — podobnie jak jodła z Gór Świętokrzyskich — przeważnie przeciętną pozycję. W kilku przypadkach, zarówno w doświadczeniach krajowych, jak i zagranicznych, jodła karpacka zajmuje pozycje czołowe (jodła ze Starego Sącza na niektórych powierzchniach w Wielkiej Brytanii) nawet obok słynnych pochodzeń kalabryjskich. Również w ramach pochodzeń karpackich obserwuje się w młodości zróżnicowanie tempa wzrostu; należą do nich jodły ze środkowej i wschodniej części łańcucha Karpat, co wiąże się prawdopodobnie z historią wędrówki polodowcowej omawianego gatunku (Gunia 1986).

Zróżnicowanie szybkości wzrostu decyduje także o zasobności drzewostanu. Z analizy duńskich badań proweniencyjnych (Larsen 1981) nad jodłą wynika, że największą zasobność w wieku 44 lat wykazały jodły z południowej i południowo-wschodniej części zasięgu (Catanzaro w Kalabrii — 695 m³/ha; Perister Pianina z Jugosławii — 551 m³/ha; Lapus z Karpat rumuńskich — 535 m³/ha). Jodły z Europy środkowej wykazały w tym wieku zasobność dwukrotnie mniejszą.