Charakterystyka hodowlana drzew leśnych (88)

wapień, a także podłoże bezwęglanowe. Najlepsze warunki znajduje na lekkich glinach piaszczystych. Olsza szara rośnie z reguły na glebach mineralnych, często o charakterze kamienistych gleb górskich, świeżych i wilgotnych (mady inicjalne i słabo wykształcone silnie szkieletowe), rzadziej na glebach torfowo-mułowo-glejowych. Najbardziej odpowiadają jej terasy zalewowe rzek górskich, zasobne mady o odczynie zbliżonym do obojętnego (od słabo kwaśnych do słabo zasadowych) (Materiały ETH, Pancer-Koteja, Zarzycki 1980).

Siedliskowe typy lasu

Olsza szara panuje w górnych biegach rzek, będąc gatunkiem głównym w lesie łęgowym górskim. Jako wartościowa domieszka pomocnicza fitomeliora-cyjna, jest zalecana na siedlisku boru suchego i świeżego (Zasady hodowli lasu 1988).

Zagrożenia abiotyczne

Czynniki abiotyczne nie stwarzają poważniejszych zagrożeń dla olszy szarej. Jest odporna na mróz (Materiały ETH).

Wrażliwość na zanieczyszczenia przemysłowe

Olsza szara uznana została przez Gresztę (1987) za gatunek bardziej odporny na działanie SO2 (grupa I) niż olsza czarna, chociaż Akkermann (1987) zalicza ją do grupy II — gatunków wrażliwych (tab. 6). Podobnie jak olsza czarna, należy ona do I grupy gatunków mniej wrażliwych na HF (tab. 7). Odznacza się wielką wrażliwością na skażenia atmosfery amoniakiem oraz na zasolenie gleby (Pancer-Koteja, Zarzycki 1980). W zaleceniach dotyczących przebudowy drzewostanów w strefach przemysłowych olsza szara uważana jest za gatunek odporny na uszkadzanie (Greszta 1987).

3. Wzrost

W warunkach Europy środkowej żyje krótko, około 20-40 lat. W pierwszych latach życia przyrost jej jest bardzo duży (tab. 11), od 10 do 15 roku spada on jednak wyraźnie. W wieku ponad 50 lat żywotność jej obniża się i drzewo stopniowo obumiera. Olsza szara dorasta do 15-20 m wysokości i rzadko osiąga powyżej 40 cm grubości.

Ekotypy olszy szarej z obszarów nadbałtyckich żyją dłużej, 50-60/80 lat, osiągają 20-25 m wysokości i 30-50 cm pierśnicy (Mayer 1977).

4. Odnawianie

Z obu gatunków olsz mających znaczenie gospodarcze łatwiej obsiewa się olsza szara. Dla odnowienia olszy czarnej przydatna jest rębnia zupełna pasowa i smugowa, pozwalająca na wykorzystanie samosiewu bocznego.

W drzewostanach olszowych z udziałem jesionu dobre efekty daje rębnia gniazdowa częściowa (według „Zasad hodowli lasu” — Ile), w któi-.J olsze wymagają szybszego odsłonięcia (olszynka karpacka) (Jaworski 1990). Olszę szarą na siedlisku lasu łęgowego górskiego można odnawiać stosując samosiew boczny, biorąc jednak pod uwagę ochronny charakter tych drzewostanów, konieczne jest stosowanie rębni częściowej smugowej lub gniazdowej częściowej (Jaworski 1990).

Obu gatunków olsz używa się niekiedy jako domieszki pielęgnacyjnej i fito-melioracyjnej w uprawach sosnowych. Charakter domieszkowy olszy wskazuje na potrzebę wprowadzania jej w dosyć gęstej więźbie i jednostkowej formie zmieszania. Najlepiej bez zakłócenia więźby sosny, a więc w międzyrzędach. Wynika to z konieczności unikania przerw w zwarciu uprawy sosnowej, które mogłyby nastąpić jako efekt szybkiego wydzielania się olszy z drzewostanu. Na suchych glebach olsza wytrzymuje pięć lat, a niekiedy dłużej, jest to jednak wystarczająco długi okres, aby spełniła ona swoją fitomelioracyjną rolę. Wprowadzona w uprawie sosnowej co trzeci lub czwarty rząd, olsza szara (olsza czarna daje niekiedy też dobre rezultaty) może być następnie ścinana. Dzięki promieniowcom występującym na korzeniach wzbogaca glebę w związki azotowe oraz przez obfity opad łatwo rozkładającej się ściółki zmienia korzystnie stosunki glebowe. Olsza szara w górach jest także bardzo wartościowym gatunkiem przedplonowym.

Badania ostatnich 15-20 lat przeprowadzone w RFN wykazały dużą przydatność olszy czarnej jako domieszki pomocniczej w drzewostanach świerkowych i jodłowych. Zadaniem olszy, której system korzeniowy może przenikać przez gleby ciężkie, mokre, lessowo-gliniaste, glejowe zdegradowane i inne, jest udostępnienie tym gatunkom drzew słabo przewiewnych i „zimnych” gleb.

W początkowym okresie olsza czarna rośnie szybko, ale w wieku 40-60 lat następuje zahamowanie przyrostu i wypadanie. Na ogół stosuje się 2300-3000 szt./ha 2—3—letniej olszy na 3000-4000 szt./ha świerka sadzonych jednocześnie. Olsza może zapewniać jodle czasowe ocienienie.

Do sadzenia używa się materiału 2-letniego, a w korzystnych warunkach także wyrośniętych jednolatek W tym celu można też wykorzystać samosiewki.

Sadzimy w jamkę na talerzach, a także na kopczykach i odwróconej darni — dotyczy to gleb wilgotniejszych — stosując więźbę 1,3 x 1,3 m do 1,6 x 1,6 m. Prace odnowieniowe na terenach trudno dostępnych wiosną wykonujemy w jesieni. Należy podkreślić, że olsze łatwo odnawiają się z odrośli (olsza czarna z pniowych, szara także z korzeniowych).

Warto również zaznaczyć, że w porównaniu z innymi gatunkami liściastymi olsza czarna nie jest narażona na szkody powodowane przez zwierzynę.

Olsza czarna pochodząca z Puszczy Augustowskiej i Białowieskiej oraz lasów Polesia Lubelskiego i Nadleśnictwa Włoszczowa zalecana jest do uprawy plantacyjnej. Plantacje te zakłada się na siedliskach lasu świeżego i lasu wilgotnego, stosując więźbę 2,5 x 3 m (Zasady hodowli lasu 1988).    ♦