Charakterystyka hodowlana drzew leśnych (100)

XX. WIĄZ — Ulmus L.

W Polsce występują trzy gatunki wiązów: wiąz górski (brzost) (Ulmus glabra Huds.), wiąz polny (U. campestris L.) i wiąz szypułkowy (limak) (Ulaevis Pall.).

1. Występowanie

Wiąz górski

Zasięgiem swoim obejmuje prawie całą zachodnią, środkową i południową Europę (ryc. 31). W Hiszpanii rośnie tylko w części północnej. Na północy Europy występuje na Wyspach Brytyjskich, w Skandynawii, gdzie sięga do 64°-65° szerokości północnej, w południowej Finlandii, dochodząc dalej do Petersburga, Nowgorodu i Wołgogradu, stąd granica jego zasięgu kieruje się ku południowemu Uralowi (Dengler 1944). Występuje też na Kaukazie, Krymie i lokalnie w Małej Azji. W Alpach sięga do 1500 m npm (Materiały ETH). W Polsce rośnie na terenie całego kraju, w Karpatach przekracza 1000 m npm (Pawłowski 1952).

Warunki optymalne znajduje na głębokich glebach pogórza i na terenach przedalpejskich (Materiały ETH).

Wiąz polny

Drzewo środkowej, południowej i zachodniej Europy, a także rosnące w północnej Afryce, Małej Azji, na południowej Syberii i nad Amurem. Warunki optymalne znajduje w lasach łęgowych i środkowych biegów rzek, na terenach wyżynnych południowych Niemiec i Szwajcarii. W Polsce występuje na niżu i pogórzu, gdzie sięga położeń na wysokości 400-500 m npm.

Wiąz szypułkowy

Gatunek środkowej i wschodniej Europy. Optymalne warunki znajduje w krajach nadbałtyckich. W Polsce jest spotykany na terenie całego kraju z wyjątkiem gór.

2. Wymagania siedliskowe

(Materiały ETH, Pogrebnjak 1968, Matuszkiewicz 1982)

Czynnik	Wiąz górski	Wiąz polny	Wiąz szypułkowy
Klimat	Wilgotne, chłodne doliny średnio wysokich gór i pogórza, hale górskie.	Łagodny klimat nizin i pogórza. Należy do najbardziej wymagających gatunków rodzimych.	Chłodniejszy i wilgotniejszy klimat w porównaniu z wiązem górskim i polnym, ale także ciepłe i nizinne stanowiska.

Czynnik	Wiąz górski	Wiąz polny	Wiąz szypułkowy
Temperatura	Wymaga łagodnego, niezbyt zagrożonego przymrozkami terenu. Pod względem tej cechy zbliżony do buka, ale warunki optymalne znajduje w położeniach cieplejszych.	Wymaga wyższej ciepłoty niż wiąz górski, duże chłody zimowe znosi najgorzej ze wszystkich wiązów.	Patrz klimat i występowanie.
Światło	Drzewo półcienistc, w młodości znosi ocienienie, później staje się światłożądne.	Drzewo półcienistc, ale wymagające więcej światła niż wiąz górski.	Wymagania podobne do wiązu górskiego i polnego. Według Pogrebnja-ka najlepiej znoszący ocienienie.
Wilgotność	Siedliska świeże, wilgotne i mokre — znosi długie zalewy. Nie występuje na siedliskach suchych, rośnie razem z dębem szy-pułkowym i jesionem, wymaga jednak mniej wilgoci od obu tych gatunków — mczofit.	Siedliska suche (Ulmus campestris var. suberosa Rchd. — kscromczofit) i wilgotne, a nawet mokre. Ogólnie jednak mniejsze wymagania niż wiąz górski.	Siedliska wilgotne, występuje także na glebach suchszych i mokrych, znosi zalewy. Według Po-grebnjaka ma wśród wiązów największe wymagania (mezohigrofit).
Gleba	Gleby gliniaste, o wysokiej zawartości składników mineralnych; gleby brunatne, murszowe, murszowo-glcj owe, mady (ryc. 22).	Takie same wymagania pod względem troficznym jak wiąz górski (wg Sokołowskiego i Pog-rebnjaka większe). Jest gatunkiem wa-pnio- i azotolubnym.	Piaski gliniaste, średnio żyzne i żyzne, gleby brunatne, murszowe, murszo-wo-glejowe, mady.

W uzupełnieniu wymagań glebowych warto dodać, że w Puszczy Niepoło-mickiej wiąz polny i limak rosną na madach czamoziemnych bardzo silnie ogle-jonych i czarnych ziemiach, a na Wyżynie Miechowskiej na glebach typu czamo-ziemów namywowych, wytworzonych na lessach, bądź też typu tzw. czamo-ziemów rędzinowych (Ćwikowa 1974).

♦