Charakterystyka hodowlana drzew leśnych (114)

XXVII. CZEREŚNIA PTASIA — Prunus avium L.

1. Występowanie

Czereśnia ptasia (trześnia) występuje w znacznej części Europy, z wyjątkiem północy. Prawdopodobnie jako zdziczała spotykana jest na Wyspach Brytyjskich i w Skandynawii. Głównym obszarem jej występowania jest środkowo- i południowo-wschodnia Europa (Bałkany). Trześnia występuje też w południowo-zachodniej Azji, przede wszystkim na Kaukazie, w Anatolii i w północno-wschodnim Iranie. Na Kaukazie rośnie z jodłą i świerkiem kaukaskim. Na bardzo małym obszarze spotykana jest w północno-wschodniej Afryce (Boratyński, Boratyńska 1990).

Trześnia rośnie na nizinach, pogórzu i w dolnoreglowej strefie gór. W Alpach sięga niekiedy aż do 1700 (2000) m npm.

W Polsce omawiany gatunek osiąga północno-wschodnią granicę zasięgu, która przebiega w przybliżeniu wzdłuż linii: Zielona Góra — Nowa Sól, Głogów Wielkopolski — Częstochowa — Skarżysko Kamienna, Dęblin — Lubartów — Chełm Lubelski. Największe jej skupienia występują w Krainach: Małopolskiej (Wyżyna Lubelska, Roztocze, Wyżyna Małopolska), Sudeckiej (Przedgórze Sudeckie) i Karpackiej (Pogórze Karpackie, Beskidy Zachodnie i Bieszczady). Rzadko spotyka się ją w środkowej Polsce, a sporadycznie na północy kraju. Naturalne, ostatnio wymienione stanowiska są wątpliwe i wiążą się najprawdopodobniej z dziczeniem szlachetnych odmian czereśni. W górach występuje do około 400-600 m npm; najwyższe stanowiska osiąga w Gorcach (1150 m npm), na Policy (1100 m npm) i Babiej Górze (900 m npm) (Boratyńska 1990).

2. Wymagania siedliskowe .

Światło

Jest to gatunek światłożądny (Burschel, Huss 1987, Materiały ETH). Grupy czereśni spotyka się najczęściej na obrzeżach lasów oraz w mniej zwartych fragmentach drzewostanu.

Temperatura

Trześnia jest dość odporna na ekstremalne temperatury, nie znosi jednak dużych ich wahań (Balcerkiewicz 1990).

Wilgotność

Główne skupienia stanowisk trześni pokrywają się z obszarami, gdzie opady roczne wynoszą 600-1000 mm. Często występuje na słonecznych, ale wilgotnych zboczach wąwozów. Na terenach, gdzie opady są niższe, rośnie na tarasach rzecznych i w pobliżu źródlisk (Balcerkiewicz 1990).

Gleba

Najlepszy wzrost wykazuje na glebach świeżych, żyznych, zawierających węglan wapnia (Materiały ETH). Rośnie przede wszystkim na glebach brunatnych wytworzonych z glin, lessów i innych zasobnych w węglan wapnia skał. Spotykana jest zarówno na glebach brunatnych właściwych, jak i wyługowanych, a także na glebach czamoziemnych (zdegradowanych), rędzinach i kamienistych madach przypotokowych w górach (Balcerkiewicz 1990).

Dobrze rośnie na glebach świeżych i wilgotnych, słabo alkalicznych lub słabo kwaśnych, gorzej natomiast i rzadko na suchych i silnie zbielicowanych.

Siedliskowe typy lasu

Wśród dzikich drzew owocowych trześnia ma w naszych lasach największy udział. Obecność jej dostrzegana jest szczególnie wiosną, w czasie kwitnienia. Jest ona gatunkiem domieszkowym w drzewostanach złożonych z dębu, graba, buka i jodły na siedliskach lasu świeżego, lasu wyżynnego oraz lasu górskiego. W dojrzałych drzewostanach bukowych — z uwagi na jej duże wymagania świetlne — spotyka się ją w strefie brzeżnej (Hrynkiewicz-Sudnik 1972). Rzadziej występuje na siedliskach lasów mieszanych wyżynnych i górskich, a sporadycznie w borach mieszanych. Warto zaznaczyć, że rośnie pojedynczo lub sporadycznie w lesie łęgowym górskim (olszynka karpacka). Trześnia na wymienionych siedliskach stanowi bardzo wartościową domieszkę produkcyjną, a także biocenotyczną.

Wrażliwość na zanieczyszczenia przemysłowe

Trześnia bardzo rzadko była obiektem badań wpływu imisji na jej wzrost. Wiadomo jednak, że należy ona do gatunków wrażliwych na SO2 i HF (tab. 6 i 7).

3. Wzrost

Do 40 lat trześnia rośnie bardzo szybko (por. tab. 11), po 60 roku przyrost jej jest niewielki. Dożywa 80-90 lat, osiągając 25 m wysokości i 80 cm pierśnicy. Na siedlisku I bonitacji przeciętny roczny przyrost wynosi 7,5 m³/ha (Materiały ETH).

4. Odnawianie

W krajowej praktyce leśnej niesłusznie zbyt małą uwagę zwraca się na wprowadzanie trześni, bardzo wartościowej domieszki uszlachetniającej, której cenne drewno jest bardzo poszukiwane (m.in.: okleina, meble, instrumenty muzyczne) i osiąga wysokie ceny. Trześnia odgrywa ważną rolę w estetyce lasu i kształtowaniu krajobrazu.

Odnowienie naturalne powstaje najczęściej przypadkowo (rozsiewanie nasion przez ptaki), rzadziej w wyniku cięć częściowych wykonywanych na pasach lub gniazdach, zazwyczaj przy odnawianiu gatunku głównego. Udarte odnowienie