skanuj0012 (257)

Rys. 17-24. Włosopodobne rzęski pokrywają powierzchnię wielu komórek eukariotycznych. Skaningowa mikrografią elektronowa ukazująca nabłonek rzęskowy na powierzchni dróg oddechowych człowieka. Obszerne kępki rzęsek na komórkach rzęskowych są porozdzielane kopułowatymi powierzchniami komórek pozbawionych rzęsek. (Reprodukcja z: R.G. Kessel, R. H. Karden, Tissues and Organs, San Francisco: W. H. Freeman & Co., 1979)

5 nm

Rzęski i wici zawierają stabilne mikrotubule przemieszczane przez dyneinę

Wcześniej w tym rozdziale wspominaliśmy, że wiele mikrotubul w komórkach jest stabilizowanych poprzez ich połączenie z innymi białkami i przez to nie wykazuje dynamicznej niestabilności. Stabilne mikrotubule są wykorzystywane przez komórki jako sztywne wsporniki do konstrukcji wielu spolaryzowanych struktur, w tym rzęsek i _twici, które umożliwiąją komórkom eukariotycznym przemieszczanie wody ponad ich powierzchnią. Rzęski (cilia, pojedyncza cilium) są włosdpodobnymi strukturami

0    średnicy około 0,25 pm, występującymi ńa powien. chni wielu rodząjOw komórek eukariotycznych (patrz rys. 17-9C). Pojedyncza rzęska zawiera rdzeń ze stabilnych mikrotubul zebranych w p aczek, wyrastający z ciałka podstawnego umiejscowionego w cytoplazmie, liióre jest ośrodkiem organizacyjnym dla rzęski.

Pierwotną funkcją rzęski jest przemieszczanie płynu ponad powierzchnią komórki lub nadawanie ruchu komórce w płynie. Na przykład niektóre pierwotniaki używają rzęsek zarówno do wychwytywania cząstek pokarmo wych, jak i do lokomocji. Na komórkach nabłonkowych wyściełających drogi oddechowe człowieka (rys. 17-24) olbrzymia li^oa rzęsek (ponad miliard na cm²) przesuwa warstwy śluzu z wychwyconymi cząstkami kurzu i martwymi komórkami w kierunku gardła w celu połknięcia i — w konsekwencji — eliminacji z organizmu. Rzęski komórek umieszczonych w jajowodzie powodują przepływ płynu, który pomaga przemieszczać jąjo w kierunku macicy. Każda rzęska działa jak małe wiosło, które porusząjąc się cyklicznie wytwarza przepływ cieczy po powierzchni komórki (rys' 17-25).

Wici (flagella, pojedyncza flagellum), które są napędem plemników

energicznetiderzenie ‘ generujące silę

1    wielu pierwotniaków, przypominąją rzęski pod względem struktury wewnętrznej, są jednak zazwycząj znacznie dłuższe. Wici są przeznaczone do ruchu całej komórki i zamiast wytwarzania przepływu cieczy przenoszą regularne fale ruchu wzdłuż swojej długości, co powoduje przemieszczanie się komórki w płynie (rys. 17-26).

Rys. 17-25. Rzęska działa dzięki wykonywaniu powtarzalnego cyklu ruchów składającego się z* energicznego uderzenia i następującego po nim ruchu powrotnego. W szybkiej fazie uderzeniowej rzęska Jest w pełni rozciągnięta, a płyn jest przemieszczany po powierzchni komórki; w vr nlejszej fazie powrotnej rzęska „kuli się" do pozycji zapewniającej minimalne zakłócenie otaczającego płynu. Każdy cykl typowo zajmuje 0,1-0,2 sekundy i generuje siłę skierowaną prostopadle do osi rzęski

Rozdział 17: Cyłoszklelet