skanuj0020

328 ABSTRAKCJA

wielką metaforą ludzkiego działania nieprzewidywalnego w swych konsekwencjach.

Epilog abstrakcji

Abstrakcja lat sześćdziesiątych dążyła do przedstawienia tego, co niewyrażalne w widzialnych, zmysłowych wyobrażeniach - pojęć i idei, z których istnienia zdajemy sobie sprawę, ale których nie sposób zobrazować, bo wszelkie zmysłowe przedstawienia okazują się niewłaściwe i niezadowalające. Sztuka ta chętnie posługiwała się aluzją bądź przedstawieniami negatywnymi - pustką, milczeniem, nieobecnością, aby tym silniej przypomnieć o istnieniu nieprzedstawialnego, niemożliwego do zobaczenia ani unaocznienia, często nawet nie dającego się ogarnąć naszą wyobraźnią, stąd narzucające się wielu odbiorcom wrażenie oschłości tej sztuki, jej zdehumanizowany charakter. Bożena Kowalska trafnie pisze o „świeckim mistycyzmie” obrazów Gierowskiego i Sosnowskiego (Kowalska, 1975, s. 168), a Jean-Franęois Lyotard o estetyce wzniosłości jako imperatywie sztuki abstrakcyjnej (Lyotard, 1983). Lyotard ma jednak na myśli całą sztukę abstrakcyjną, głównie Mondriana i Malewicza, tymczasem abstrakcja lat sześćdziesiątych^ co nie podlega dyskusji — znalazła się w nowej sytuacji; przede wszystkim została zaakceptowana jako jeden ze środków artystycznej komunikacji, tracąc tym samym swą oryginalną siłę duchowego sprzeciwu i wyzwolenia. Nie była już wyzwaniem skierowanym przeciwko istniejącej sztuce, lecz jedną z jej form poddaną przymusowi komunikowania. Kiedy więc nie znajdowano w niej komunikatów, zarzucano abstrakcyjnym dziełom czysty formalizm, dekoracyjność, pustkę myślową bądź fascynację przedmiotowością, materialnością dzieła. Zarzuty takie spotykały zarówno amerykańską pomalarską abstrakcję, jak i płótna Gierowskiego, które niektórym, inteligentnym ludziom kojarzyły się z dworcowymi lamperiami w Płocku albo Częstochowie. Abstrakcja lat sześćdziesiątych stanęła przed dylematem, który przebija przez wszystkie wybitne dzieła abstrakcyjne tego okresu, również przywoływane tutaj: ulec społecznej presji i zwiększyć komunikatywność dzieła czy opowiedzieć się po stronie jednostkowej potrzeby duchowych przeżyć rozszcizających krąg osobniczych doświadczeń. Rozwiązanie tego dylematu przyniosła sama sztuka i jej przemiany, a mianowicie sztuka konceptualna, raz jeszcze wyzwalająca ideę, myśl, ducha z materialnych form i oddzielająca to, co w abstrakcji lat sześćdziesiątych było sztuką, od tego, co było tylko dekoracją, formalną zabawą, estetycznym ćwiczeniem.

Bibliografia

ART sińce 1945,1962, Washington.

BALJEU Joost, 1974, Theo van Doesburg, London.

B1HALIJ-MERIN Oto, 1962, Yugoslavia, Poland, w: Art sińce 1945, Washington.

BOROWSKI Wiesław, 1982, Kantor, Warszawa.

BRION Marcel, 1956, L’art abstrait, Paris.

BRION Marcel, 1962, France, w: Art sińce 1945, Washington.

DAVIS Douglas, 1973, Art and the Futurę, New York.

GREENBERG Clcmcnt, 1961, Art and Culturc, Boston.

INGARDEN Roman, 1966, O tak zwanym malarstwie abstrakcyjnym, w: Przeżycie — dzieło - wartość, Kraków.

KOTUI.A Adam, KRAKOWSKI Piotr, 1973, Sztuka abstrakcyjna, Warszawa.

KOTULA Adam, KRAKOWSKI Piotr, 1973, Malarstwo, rzeźba, architektura, Warszawa.

KOWALSKA Bożena, 1975, Polska awangarda malarska 1945 — 1970, Warszawa.

KOWALSKA Bożena, 1981, Twórcy - postawy. Warszawa.

KUSPIT Donald, 1986, Concerning the Spiritual in Contemporary Art, w: The Spiritual in Art: Abstract Painting 1890-1985, Los Angeles.

LYOTARD Jean Franęois, 1983, Answering the Question: What is Postmodernism? w: Ihab and Sally Hassan (eds.), Innovation/Renovation. New Perspectives on the Hu-manities, Wisconsin.

ŁADNOWSKA Janina, 1980, Realność i sztuka Henryka Stażewskiego, w: Henryk Stażewski Reliejy 1961 —1978, Muzeum Sztuki w Łodzi.

MAJEWSKA Barbara, 1974, Sztuka inna — sztuka ta sama, Warszawa.

OSBORNE Harold, 1979, Abstraclion and Artifice in Twentieth-Century Art, London.

POPPER Frank, 1975, Art - Action and Participation, London.

PORĘBSKI Mieczysław, 1980, Kubizm. Wprowadzenie do sztuki XX wieku, Warszawa.

SANDLER Irwin, 1970, Abstract Expressionism. The Triumph of American Painting, New York.

SEUPHOR Michel, 1964, Abstract Painting. 50 Years of Accomplishment, from Kandin-sky to Pollock. New York.

TENDENZEN der Zwanziger Jahre, 1977, Berlin (West).

TUROWSKI Andrzej, 1981, Konstruktywizm polski, Warszawa.

WALLIS Mieczysław, 1957, Stanisław Ignacy Witkiewicz jako teoretyk malarstwa, w: Stanisław Ignacy Witkiewicz. Człowiek i twórca, Warszawa.

WOJCIECHOWSKI Aleksander, 1974, Młode malarstwo polskie 1944 —1970, Wrocław.