skanuj0049

90    4. Modelownłeipomtar...

•    określenie wielkości mierzonych;

•    analiza wymiarowa;

*    sposoby mierzenia;

*    narzędziu i techniki powiaiu,

•    wybór skal pomiarowych;

*    analiza błędów pomiarowych iyiii szacunki skali ingerencji w mierzony obiekt).

Nic budzi większych wątpliwości poiniai w naukach przyrodniczych (fizyce, . chemii, nawet w biologii), natomiast w naukach społecznych jest to zagadnienia J kontrowersyjne. Krytycy pomiaru w nich byli przekonani, że „wielkości, które usiłuje się mierzyć w tych naukach, nie są addytywne, tzn. nie istnieje operacja j ich łączenia, która by odpowiadała arytmetycznej operacji dodawania¹'⁷. Za mie- j r/alnc uważano zjawisko o cechach addytywnych.

W myśl szerszych, ogólniejszych definicji mierzenie jest porównywaniem dwóch wielkości. W porównywaniu tym mogą, ule nie muszą występować liczby. Bardzo często występują one w mierzeniu jedynie w charakterze nazw klai porównywanych obiektów. P. Abell definiował pomiar .jako proces odwzorora wywania pojęcia na zbiór wartości; wartości te razem z określoną na nich sinik- j turą tworzą system pomiarowy. System pomiarowy wybieramy zwykle tak, by ui struktura miału pewien sens empiryczny, tzn. by odzwierciedlała strukturę mierzonego zjawiska”¹.

Współczesne pojęcie pomiaru jesi o wiele bogatsze niż kiedyś i inne niż wyobraża to sobie wielu badaczy nauk społecznych. W odniesieniu do nauk społecznych nie można mów ić o pomiarze, lecz o różnorodnych systemach pomiaru. S. Stevens wyróżnił cztery, a P. Abell pięć poziomów pomiaru tworzących wy- j raźne continuum poziomu mierzenia, od bardzo słabego (prosty poziom nominalny) aż do najmocniejszego (poziom ilorazowy)⁹. Skoro tak, nie powinna dli-wić następująca uwaga: ..każda ocena jest, trywializując nieco, rodzajem pomii-1 ru. Natomiast pomiar jest porównywaniem wielkości mierzonej z wzorcem lub i dwóch wielkości między sobą. (...) Nawet bardzo «/grubny», ale obiektywny.! pomiar jest lepszy od finezyjnych dywagacji nad jednostkowymi ocenami, z ja- \ kimi teraz najczęściej mamy do czynienia”¹⁰.

Jak w idać z powyższego, „lęk” przed pomiarami (czy tez metodami ilościo- ; aj mi) występujący w naukach humanistycznych jest nieuzasadniony. Chociaż] trudno w nich o sytuacje upow ażniające do stosowania najwyższych skal pomia-rowych. to na niższych jest on powszechny.

4.1.3. Skale pomiarowe

Pomiar jest pewną formą porządkowaniu naszych informacji o święcie ze wnęlr/nym. Mówiąc ściślej, jest to procedura, w której przyporządkowuje Mię, /godnie z określonymi zasadami, wartości liczbowe - cyfry lub inne lymbolf

właściwościom empirycznym (zmiennym)¹¹. Wyróżnia się kilku skal (po/m mów) pomiaru¹².

A.    Prosty poziom nomiimlii) równoważny nadawaniu nazw pojedynczym obiektom. W zasadzie nie jest to pomiar, gdyż nie umożliwia żadnych operacji matematycznych. Jedyną występującą tu relacją jest relacja róż noścl między pojedynczymi obiektami.

B.    Poziom nominalny, który polega na nadawaniu nazw klasom jednostek Jest równoważny klasyfikacji. Jedyną relacją jest tu relacja rólnoicl mię dzy klasami obiektów. Dopuszczalne jest na tym poziomie wyliczanie mu dalncj. Skale nominalne są skalami nazewniczymi, klasyfikacyjnymi

Przy nominalnej skali pomiarowej liczb używa się tylko jako etykiet dla grup (klas). Jeżeli zbiór danych składa się z obiektów niebieskn h, ale lonych i czerwonych, możemy oznaczyć obiekty niebieskie numerem I zielone numerem 2, czerwone numerem 3. Cyfry I, 2. 3 zastępują tylko nazwę klasy, do któięj należy obiekt. Nominalną skalę pomimo* ą mm jemy do wyników obserwacji, które mają charakter raczej .jakościowy niż „ilościowy": do zbioru obiektów niebieskich, zielonych i czerwoflyek, do zbioru mężczyzn i kobiet, do grup zawodowych, do zbioru obiektów geograficznych itp. Skulę tę tworzą szyfry liczbowe i literowe (nlliutiim* ryczne), patenty według daty zgłoszenia itd.

£. Poziom porządkowy, w którym ustala się kolejność (porządek) klas nbiek tów. Występują tu relacje różności i ptzcchodniość między klasami obłok tów. Możliwe jest wyliczenie modalncj i mediany.

1). Poziom interwałowy polegający na usluluniu odległości między upor/ąd kowanymi klasami obieklów. Oprócz relacji różności i przechodniowi wy stępuje określenie interwalu, co umożliwia wyliczenie wszystkich śred nich klasycznych oraz oczywiście przeciętnych pozycyjnych".

li. Poziom ilorazowy, pomiar metryczny albo skala wartościowa (która jest z reguły iloczynem dwóch skal ilościowych: skali podstawowej i skali

" Poi. Ch. FrankloA-Nttchini<t», Iż. Viciinii.iv \lu>»iy /«ińnn:. » naukach społecznych, Zy*V jŚ-ks. Poznań 2001, s. 170.

^u Zob. o lym ni.in G. Babiński, fumtw    U/., uyi.; Puc. A. L). Aczel, Statystyka w :arnbt <

tUn. Wydawniczo Naukowe PWN. Warszawa 2000, $. 37: W. Ph. Shwcly, Sztuka batlaA pollbts tych. Zysk i S-ka. Poznań 2001, s. 89-92; Cli. Prankfori-Naeliiiiiai. D. Nachmias. Metody bod** t$f , dz cyi., s. 173-179, E. Habhic. Budania społeczne w praktyce, Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 2003, I. 136 160.

" Miary średnic dadrl.i «ę na kUayv/iiv i |H>/.ycyjnc. Do średnich klasycznych należą śnd Ula arytinelyczna, średnia potęgowa, średni* harmoniczna oraz średnia geometryczna średnit poaycyjna lo min. dominanta Iwartnśń n>i|.    zwana również mndalną), madiana (wano*-

środkowa), kwaniyk, waiiośiM atuaiiw

1

   T. Plwkwlki, hMiNI I    HMlyfc UMUHhh. A,.-.la¹ IV//.¹. 75. 1

*    G. Bobiński. Pomiar h nautunh społecznych. Probłemy ogókte l iumA tmJuwy skat, |»;| «

U Babiński irrd ) N)brane    - mchukAogit socjołogtc&iyeh hadah empuycmyck. Kra- ]

feto 1980. s. I2I-ISI.

'Tamże.