skanuj0088 (25)

82 Część I, 3: Teoria architektury

ciało ludzkie da się ująć w figurę koła, podobnie da się ono ująć w kwadrat. Jeśli się bowiem odmierzy odległość od stóp do czubka głowy i potem tę miarę przeniesie na rozłożone ręce, to otrzyma się szerokość równą długości, podobnie jak to jest w kwadracie odmierzonym przy pomocy węgielnicy. Skoro więc przyroda w ten sposób stworzyła ciało ludzkie, że jego członki są proporcjonalne do całej postaci, słuszna wydaje się zasada starożytnych, aby także w budowlach stosunek poszczególnych członów odpowiadał całości¹³. Prawidła swoje przekazali we wszystkich rodzajach budowli, a przede wszystkim w świątyniach bogów, gdyż zalety i wady tych dzieł trwają zwykle przez wieki.

Również podstawowe miary, jak cal, piędź, stopa, łokieć, niezbędne przy wszelkiego rodzaju budowlach, zapożyczyli z członków ciała ludzkiego i ugrupowali według liczby doskonałej zwanej przez Greków reXeov — teleon. Za liczbę doskonalą przyjęli starożytni dziesięć. Jako doskonałą przyjęto ją dlatego, że jest dziesięć palców u obu rąk. Jeśli zaś z jednej strony przyroda tworząc dziesięć palców u rąk stworzyła liczbę doskonałą, to z drugiej strony również Platon uznał dziesięć za liczbę doskonałą, gdyż składa się ona z poszczególnych jednostek zwanych przez Greków no radcę — monadami. [...)

Jeśli się więc przyjmie, że liczba podstawowa została wyprowadzona z członków ludzkiego ciała i zachodzi pewien ustalony stosunek pomiędzy poszczególnymi członkami a całym ciałem, to z podziwem powinniśmy się odnosić do tych, którzy stawiając świątynie bogów nieśmiertelnych ustalili w ten sposób poszczególne części budowli, że osiągnęli harmonijne jej rozczłonkowanie dzięki zastosowaniu właściwych proporcji i zasad symetrii zarówno w szczegółach, jak i w całości.

Rozdział drugi

Układy stanowiące o wyglądzie zewnętrznym świątyń są następujące. Przede wszystkim świątynia in antis zwana przez Greków vao'ę er naQaaraair — naos en - parastasin, następnie prosty-los, ctmfiprostylos, peripteros, pseudodipteros, dipteros, hypetros. Układ ich wyraża się w następujących zasadach: świątynią in antis będzie budowla mająca na froncie anty przy ścianach bocznych celli, między antami w środku dwie kolumny, a na górze tympanon zbudowany według zasad symetrii, które będą podane w tej książce. Przykładem tego będzie ta spośród trzech świątyń Fortuny, która znajduje się najbliżej bramy Kollińskiej. Prosły los ma wszystko to, co świątynia in antis, z wyjątkiem tego, że naprzeciw ant ma dwie narożne kolumny; u góry ma archi-traw taki sam jak świątynia in antis, częściowo występujący jeszcze po prawej i lewej stronie na narożnikach. Wzór tego mamy w świątyni Jowisza i Fauna na wyspie na Tybrze. Amfiprostylos ma wszystko to, co piostylos, ale ponadto jeszcze kolumny i tympanon w tylnej ścianie, tak samo jak od frontu i z tyłu po sześć kolumn, a po bokach, wliczając w to także narożne, po jedenaście; kolumny te muszą być dookoła tak rozmieszczone, żeby odstęp między zewnętrznymi rzędami kolumn a murami świątyni równał się odstępowi między poszczególnymi kolumnami i by powstało przejście dookoła celli, tak jak to jest w portyku Me-tella przy świątyni Jowisza Statora, dziele Hermodora, oraz w świątyni Honos i Virtus poświęconej przez Mariusza, a zbudowanej bez tylnego portyku przez Mucjusza. Świątynia pseudodipteros jest w ten sposób rozplanowana, że na froncie i z tyłu ma po osiem kolumn, po bokach zaś łącznie z kolumnami narożnymi po piętnaście. Frontowa i tylna ściana celli powinny odpowiadać czterem kolumnom środkowym. Odstęp dookoła między ścianami świątyni a zewnętrzną linią kolumn odpowiadać będzie dwom interkolumniom powiększonym o grubość jednej kolumny u dołu. W Rzymie nie ma przykładu tego rodzaju świątyni, istnieje jednak w Magnezji w ten sposób zbudowana świątynia Diany, dzieło Hermogenesa z Alabandy, oraz świątynia Apollina zbudowana przez Menestesa. Dipteros ma po osiem kolumn z przodu i z tyłu, ale dokoła świątyni ma podwójne rzędy kolumn. Taka jest dorycka świątynia Kwiryna, a w Efezie joń-ska świątynia Diany zbudowana przez Chersifrona. Świątynia hypetros ma po dziesięć kolumn z przodu i z tyłu; wszystkie in-

6*