24031 skanuj0087 (25)

80 Część I, 3: Teoria architektury

Rozdział ósmy

Dwa są rodzaje wątków murów: sieciowy, będący obecnie w powszechnym użyciu i dawny, zwany nieregularnym. Z tych dwóch wątek sieciowy jest ozdobniejszy, wykazuje jednak skłonność do pęknięć, gdyż warstwy i spoiny w żadnym kierunku nie są powiązane. Natomiast budowla o wątku nieregularnym, w którym kamienie ułożone są jeden na drugim i powiązane z sobą, nie jest wprawdzie piękna, ale mocniejsza od sieciowej. Przy obu zaś sposobach trzeba się posługiwać jak najdrobniejszymi kamieniami, ażeby ściany obficie nasycone zaprawą z wapna i piasku dłużej przetrwały. Kiedy bowiem kamienie są miękkie i porowate, wchłaniając wilgoć z zaprawy osuszają ścianę, a gdy zaprawy z wapna i piasku będzie dużo czy nawet w nadmiarze, ściana mając więcej wilgoci zyska na spoistości i nieprędko się wykruszy. Jeśli jednak pory kamieni łupanych wchłoną wilgoć z zaprawy, wapno oddzieli się i odłączy od piasku; również i kamienie nie będą już mogły przylegać do zaprawy i z biegiem czasu spowodują zniszczenie muru. Można to zauważyć na niektórych znajdujących się wokół Rzymu pomnikach zbudowanych z marmuru albo z bloków ciosanych, a w środku wypełnionych zaprawą z kamieni łamanych. Kiedy zaprawa wskutek starości zwietrzeje i zostanie wchłonięta przez pory kamieni, pomniki te rozpadają się i rozsypują po rozluźnieniu się spojeń wskutek rozpadu. Jeśli więc ktoś chce uniknąć tego zła, powinien między ścianami licowymi pozostawić wolną przestrzeń i wznieść od wewnątrz budowli grube na dwie stopy ściany z czerwonego ciosu, z tłucznia glinianego albo ze zwyczajnego kwarcytu; mury te powinny być połączone z zewnętrznymi ścianami za pomocą żelaznych klamer zalanych ołowiem. W ten sposób budowla nie wypełniana bezładnie kamieniami, lecz stawiana według pewnego porządku, będzie mogła nienaruszona trwać wiecznie, gdyż warstwy i spoiny mocno powiązane i złączone klamrami nie będą rozsadzać budowli, i nie pozwolą upaść ścianom licowym połączonym z sobą.

Księga trzecia

Rozdział pierwszy

Kompozycja świątyń polega na symetrii, której praw architekci ściśle przestrzegać powinni. Symetria rodzi się z proporcji zwanej po grecku cn-aAoy/a — analogia. Proporcją nazywamy zastosowanie ustalonego modułu w każdym dziele zarówno dla członów budowli, jak i do jej całości, z czego wynika prawo symetrii¹³. Żadna budowla nie może mieć właściwego układu bez symetrii i dobrych proporcji, które powinny być oparte ściśle na proporcjach ciała dobrze zbudowanego człowieka. Przyroda bowiem w ten sposób stworzyła ciało ludzkie, że czaszka od brody do górnej części czoła i do korzeni włosów wynosi jedną dziesiątą długości ciała; podobnie jedną dziesiątą stanowi odległość od przegubu dłoni do końca średniego palca; głowa od brody do najwyższego punktu czaszki stanowi ósmą część długości ciała; odległość od górnej części klatki piersiowej i nasady szyi do korzeni włosów wynosi jedną szóstą, a odległość od środka klatki piersiowej do najwyższego punktu czaszki jedną czwartą. Jeśli zaś idzie o wymiary samej twarzy, to jedną trzecią stanowi odległość od brody do podstawy nosa, jedną trzecią nos od podstawy do środka między brwiami, trzecia część, tworząca czoło, obejmuje odległość od środka między brwiami do korzeni włość-/,-. Stopa odpowiada jednej szóstej wysokości ciała, łokieć jednej czwartej, klatka piersiowa również jednej czwartej¹⁴. Także inne części ciała ludzkiego mają ustalone proporcje. Malarze i sławni rzeźbiarze posługiwali się znajomością tych proporcji, zyskując sobie wielką i nieprzemijającą sławę. Podobnie człony świątyń powinny mieć jak najbardziej odpowiednie proporcje zarówno między swymi poszczególnymi częściami, jak i w stosunku do całej budowli. Centralnym punktem ciała ludzkiego jest z natury rzeczy pępek. Jeśli bowiem położy się człowieka na wznak z wyciągniętymi rękami i nogami, i ustawiwszy jedno ramię cyrkla w miejscu, gdzie jest pępek, zakreśli koło, to obwód tego koła dotknie końca palców u rąk i u nóg. I tak jak

S    doktryn artystycznych