P1030184 (2)

jako eksplicytna definicja biedy, niewątpliwie ma ono znaczenie jako jeden z elementów w ramach szerszej konceptualizacji ubó-stwa. Oznacza to, że ludzie „są uprawnieni, z tytułu obywatel-postrzegany jako warunek konieczny do tego, aby uczestniczyć w danym społeczeństwie; jako gwarancja „pozytywnej wolności"! (A.B. Atkinson, 1990: 8). Jak zobaczymy w rozdziale siódmym/ bieda coraz częściej pojmowana jest jako odmowa praw człowieka i obywatela.

Takie pojmowanie biedy jest także pomocne w perspektywie! rozumienia i zwalczania ubóstwa kobiet. Stephen Jenkinsd za Atkinsonem, sugeruje, że pojęcie biedy może być opisywane w kategoriach „indywidualnego prawa do minimalnego stopnia potencjalnej niezależności ekonomicznej” (1991: 464, podkreślenie własne: zob. roz. 3). Mimo że feministyczna definicja zaproponowana przez Millar i Glendinning nie jest sformułowana w języku praw, skupia się ona na indywidualnej zdolności do bycia samowystarczalnym z racji tego, że „ludzie, którzy są finan-■ sowo zależni od innych, muszą być uważani za podatnych na biedę” (1992: 9). Pojęcie podatności (vulnerability) jest pomocne w rozumieniu sytuacji kobiet, które nie mają własnych dochodów, a mimo to cieszą się względnie wysokim poziomem życia.

Dochody czy możliwości?

W dotychczasowych rozważaniach przedstawiłam zarys zogniskowanego podejścia do definiowania ubóstwa jako niezdolności do uczestnictwa w społeczeństwie, obejmującej zarówno

są propozycją alternatywnego spojrzenia na rolę niskiego dochodu w definicji biedy. Wywarły one ogromny wpływ na refleksję teoretyczną w kontekście rozwoju międzynarodowego, przyczyniając się tym samym do zmiany paradygmatu dotyczącego rozumienia rozwoju - zmiany oznaczającej odejście od wzrostu gospodarczego i PKB na rzecz skupienia się na biedzie jako „ograniczeniu wyboru i szans na znośne życie” (UNDP 1997:21 Vizard, 2001). Podejście Sena odzwierciedlają wskaźniki ubóstwa i rozwoju publikowane w corocznych Raportach UNDP

niskie dochody, jak i niski poziom życia. Badania Amartyi Sena

o Rozwoju Społecznym (Humań Development Report). Mimo że z początku wpływ tego podejścia na refleksję teoretyczną i badania biedy na Północy był mniej wyraźny, koncepcje Sena stają się coraz bardziej popularne. Jego podejście dostarcza spostrzeżeń, które są pomocne w szerszym konceptualizowaniu biedy na Północy. Ponadto, jak zobaczymy dalej, rzuca ono światło na kwestię absolutyzacji i relatywizacji biedy.

Sen cofa się o krok zarówno od dochodów, jak i od poziomu życia, by zadać pytanie, dlaczego są one istotne. 1 odpowiada, że są one ważne nie same z siebie, gdyż stanowią jedynie bardzo ważny czynnik wpływający na to, co naprawdę się liczy, mianowicie rodzaj życia, jakie dany człowiek jest w stanie prowadzić, oraz wybory i możliwości dostępne dla niego w trakcie tego życia. Istotą jego podejścia jest pojmowanie życia jako czegoś, co obejmuje „bycie i działanie”. Sen stosuje dwa kluczowe terminy do wyrażenia tej koncepcji: „funkcjonowanie” (functionings) oraz „możliwości” (capabilities). „Funkcjonowanie” odnosi się do tego, co dana osoba rzeczywiście jest w stanie robić lub kim jest w stanie być. Obejmuje ono zarówno kwestie elementarne, takie jak pożywienie, jak i te bardziej wyrafinowane, takie jak uczestnictwo w życiu wspólnotowym oraz osiągnięcie szacunku dla samego siebie. „Możliwości” oznaczają to, co dana osoba może robić, lub to, kim może być, to znaczy zakres wyborów, które są jej dostępne. Decydującym czynnikiem jest tu wolność „prowadzenia życia, które ludzie zasadnie cenią”. (Sen, 2002: 89).

Pieniądze, zdaniem Sena, są jedynie środkiem służącym określonym celom, a rzeczy i usługi, czy „towaiy”, które można za nie kupić, są po prostu konkretnym sposobem osiągania wybranego rodzaju funkcjonowania (1985a, 2000, 2002). Rola' pieniędzy w osiąganiu funkcjonowania zależy od stopnia utowa-rowienia dóbr i usług (czyli ich wymienialności na pieniądze), a więc będzie różna w zależności od społeczeństwa. Co więcej, związek między pieniędzmi a możliwościami/funkcjonowaniem częściowo zależy od tego, jak te pierwsze są przekształcane w te drugie przez poszczególne jednostki. Może to się różnić w zależności od indywidualnych czynników, takich jak wiek, płeć, ciąża, stan zdrowia, inwalidztwo czy nawet przemiana materii i rozmiary ciała, które to czynniki mogą wpływać na poziom

29