str 214 215

wbrew łacińskiemu tytułowi napisana po polsku — Jest najwybitniejszym zabytkiem staropolskiego piśmiennictwa wojskowego.

7.    Jan Joachim Kampenhauzen (ok. 1680—1742), Niemiec z Inflant szwedzkich, który w 1708 roku, jako szwedzki oficer, dostał się w Polsce do niewoli i przeszedł do służby w wojsku koronnym. Jako pułkownik piechoty cudzoziemskiego autoramentu walczył ze stronnikami Stanisława Leszczyńskiego. W 1720 roku został generał-majorem. Po śmierci Augusta II przeszedł na stronę Leszczyńskiego i brał udział w walkach na terenie Prus Królewskich (1733—1734), ale po upadku jego sprawy wrócił do służby. Nauczył się języka polskiego i oprócz Chwały i apólogii kopii i pik, wydrukowanej w Kaliszu w 1737 roku, pozostawił w rękopisie Obserwacje do wojennych operacji i akcji oraz Sen albo też różne myśli o musztrze polskiej. Domagał się między innymi wprowadzenia języka polskiego do komendy i musztry- wojskowej.

8.    Ignacy Prądzyński (1792—1850). Jako podpułkownik kwatermistrzostwa został w 1826 roku aresztowany pod zarzutem przynależności do Narodowego-Towarzystwa Patriotycznego. Osadzony w więzieniu pod śledztwem, opracował w 1828 roku na żądanie wielkiego księcia Konstantego trzy memoriały, w których rozważał militarne aspekty założonych teoretycznie-wojen: prusko-rosyjskiej, austriacko-rosyjskiej i prps-ko-austriacko-rosyjskiej. Memoriały Prądzyńskiego, pełne trafnych spostrzeżeń i przewidywań, wykazujące dużą znajomość teatru wojny i literatury wojskowej, zyskały mu opinię wybitnego stratega. Dlatego po powstaniu listopadowym, w którym Prądzyński odegrał poważną rolę jako generalny kwatermistrz i szef sztabu, twórca świetnych planów operacyjnych, zaproponowano mu wstąpienie do armii rosyjskiej, na co* nie wyraził zgody. Więziony w Gatczynie, napisał na życzenie cara Mikołaja I Pamiętnik historyczny i wojskowy o wojnie polsko-rosyjskiej w roku 1831, opublikowany w 1894 roku. Wspomniane trzy memoriały zostały wydane dopiero w 1923 roku.

9.    Księgi hetmańskie to tytuł zachowanego w rękopisie dzieła Stanisława Sarnickiego (ok. 1532—1597). Sarnicki był wybitnym teologiem kalwińskim — działaczem prawego skrzydła polskiej reformacji. Po roku 1570 osiadł on w rodzinnej wsi Lipie, w ziemi chełmskiej, i oddał się działalności naukowej jako historyk, prawnik i teoretyk... wojskowości, choć w wojsku nigdy nie służył. Jego Księgi hetmańskie, napisane w latach 1575—77, stanowią najobszerniejsze w literaturze staropolskiej kompendium wiedzy wojskowej.

10. Tym teoretykiem i „generałem klęski” był Ludwik Mierosławski (1814—1878), porucznik piechoty w powstaniu listopadowym. Na emigracji objął on w 1844 roku kierownictwo spraw wojskowych w Centralizacji Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, a w 1845 roku wydał w Paryżu Rozbiór krytyczny kampanii polsko-rosyjskiej 1831 roku, który niezasłużenie przyniósł mu opinię znakomitego stratega. Już w tym Rozbiorze Mirosławski zdeklarował się jako zdecydowany przeciwnik partyzantki, którą godził się akceptować tylko jako ewentualne „uzupełnienie wojny prawdziwej”. Rozwijał natomiast koncepcję zakładającą utworzenie z oddziałów powstańczych wielkiej armii, jej szybką koncentrację i wydanie nieprzyjacielowi walnej bitwy. Nie rozumiał, że po powstaniu listopadowym, kiedy Polacy dysponowali regularną armią (jedną z najlepszych w Europie), nie było już w Polsce szans na zrealizowanie koncepcji wojny regularnej. Nie było po prostu możliwości utworzenia w podziemiu, czy w ciągu kilku dni (jak planował Mierosławski) wielkiej, nowoczesnej armii Koncepcja Mierosłowskiego poniosła fiasko w 1848 roku, gdy był on wodzem naczelnym powstania wielkopolskiego, i w powstaniu styczniowym, gdy nawet nie próbowano realizować fantastycznych planów Mierosławskiego, stawiano natomiast na wojnę partyzancką.

40.

WOJSKO W SZYKU

1. Było to tzw. stare urządzenie polskie, polegające na uszykowaniu hufców jazdy w trzy linie. W pierwszej stawał duży huf czelny z mniejszymi hufcami posiłkowymi ną skrzydłach, w drugiej same hufce posiłkowe, ustawione za hufcami posiłkowymi pierwszej linii, a w trzeciej huf walny z hufcami posiłkowymi na skrzydłach. Huf czelny i walny składały się z kilkunastu chorągwi ciężkiej jazdy, a hufce posiłkowe z kilku chorągwi jazdy lekkiej. Huf czelny z reguły, a huf

215