P1030304

__Be tria

VMm i na kształt tymmgo patyka.

Ody płonie z jednej, płacze * drugiej strony. .A od przeciągu i skwirczy. i syka.

ów szczątek stów i tkań wydawał tony: Zatem mi t ręki wypadła chabina i matem patrząc jak cztek przerażony.

(prze! E. Porębowicz)

W drzewie rym zamknięta jest dusza Pietra della Vigna. kanclerza i głównego doradcy na dworze cesarza Fryderyka II. Oskarżony o zdradę, publicznie zdegradowany. oślepiony i wtrącony do lochu Piętro roztrzaskał sobie czaszkę o ściany swej celi. (Działo się to szesnaście lat przed narodzinami Dantego). Teraz wyjaśnia poecie, że skoro dusza sama wyrwie się ze swego ciała, chwyta ją Minos i na oślep ciska w głąb tego straszliwego lasu. gdzie kiełkuje ona niczym ziarenko pszenicy, by w końcu wyrosnąć jako kolczaste drzewo. Wtedy harpie zagnieżdżają się w jego gałęziach i szarpią jego liście, bez końca ponawiając ów gwałt, jaki dusza ta sama sobie zadała. W dzień Sądu Ostatecznego, kiedy dusze połączą się na nowo z ciałami, zwłoki samobójców zawisną na tych kolczastych drzewach, albowiem sprawiedliwość Boża nie przywróci ciał właścicielom, którzy się ich z własnej woli pozbyli.

Komentatorzy zwracają uwagę na osobliwe zaangażowanie Dantego w Pieśni Xm. Ten sugestywny krajobraz rozpaczy nie jest jedynie owocem posępnej siły jego poezji. Rzecz również w tym. że sam narrator-poeta, jak nigdzie indziej, skupia się na własnych reakcjach: lęku, litości, grozie. Wobec większości innych grzeszników w piekle zachowuje mniejszy lub większy dystans, czasem daje wyraz ponure/ satysfakcji na widok ich męki. Natomiast rozpacz samobójców wydaje się dotykać go bezpośrednio, jakby pomimo całego potępienia rozumiał ją od środka.

Może dlatego właśnie opisał piekło samobójców przy pomocy takiego samego obrazu jak ten, od którego zaczął swe wielkie dzieło:

Nel mezzo del commin di nostra vita mi ritrouai per una selua oscura che la dirizta via era smarrita.

Ah quamo a dir qual era ć cosa dura esta selua seluaggia e aspra e forte che nel pensier rinoua la paura!

Tanr' e amura che poco i piu morte...

W życia wędrówce, na połowie czasu.

Straciwszy z oczu szlak niemylnej drogi.

W głębi ciemnego znalazłem się lasu.

Jak ciężko słowem opisać ten srogi

Bór. owe stromych puszcz pustynne dzicze.

Co mię dziś jeszcze nabawiają trwogi

Gorzko — śmierć chyba większe zna gorycze.

(prz.eł f. Pnnjbnwic#)

Obraz, ten ani trochę nie jest przypadkowy: droga do bram piekielnych, zgodnie z tradycją, wiodła przez najczarniejszą, najbardziej nieprzeniknioną pierwotną puszczę. Wiadomo też. że Dante zaczął pisać Boską komedią w czarnym okresie swego życia, po tym jak wygnano go z Florencji — miał wówczas trzydzieści siedem lat. Psychoanalityk Elliott Jaques zinterpretował jednak te strofy również jako klasyczny opis tak zwanego „kryzysu wieku średniego"^, owego długiego okresu beznadziei, zagubienia, swego rodzaju męskiej menopauzy, która pojawia się często w wieku trzydziestu kilku lat albo tuż po czterdziestce, a oznacza przejście z młodości w wiek średni właśnie. Kryzys ten wiąże sie ze śmiercią oraz popędem śmierci i. jak twierdzi profesor Jaques, dosięga człowieka wtedy, gdy jego dzieci dorastają, rodzice już nie żyją, on zaś widzi nagle, że znalazł się na początku kolejki. Musi wtedy pogodzić się z myślą, że i on kiedyś naprawdę umrze. Zarazem dokonuje bolesnego odkrycia, że i w jego wnętrzu działa pewien destrukcyjny potencjał. Za późno już na młodzieńczy optymizm, a jeszcze za wcześnie, by to zaakceptować.

Dla artysty oznacza to nowy pierwiastek i nowy ton w twórczości. Niektórzy nie osiągają tego krytycznego punktu. Profesor Jaques zwraca uwagę, że Mozart. Rafael, Chopin, Rimbaud, Purcell, Schubert i Watteau zmarli przed czterdziestym rokiem życia. Jak gdyby intensywność ich twórczych sił kazała im przeżyć całe życie w połowie normalnego czasu. Inni popadają w milczenie, jak Sibelius i Rossini, który ukończywszy czterdzieści lat, nie napisał już żadnej opery przez następnych trzydzieści cztery, aż do śmierci. Niektórzy, tak jak Wordsworth, cienko przędą w poszukiwaniu utraconego natchnienia z czasów młodości. Jeszcze inni dopiero wtedy zaczynają — jak Gaugin, który rzucił rodzinę i pracę dla malarstwa, czy Conrad, który z wielkiego żeglarza stał się wielkim powieściopisarzem. Ale w wypadku niektórych spośród tych największych artystów — jak Dante. Shakespeare, Bach, Dickens, Donatello, czy Beethoven — kryzys wieku średniego otwiera drogę do najlepszych dzieł: głębszych, bardziej tragicznych, przemyślanych i nieporównanie czystszych niż cała ich dotychczasowa twórczość.

Konieczność uświadomienia sobie nieuchronności własnej śmierci i tego. że jej nasiona puszczają już pierwsze kiełki, daje początek —jak twierdzi profesor Jaąues — długiej, ciężkiej depresji, w czasie której wszelkie wyznawane przez człowieka wartości ulegają powolnym i bolesnym przemianom. Optymizm i idealizm wczesnej młodości ustępuje mrocznemu, mniej przepełnionemu nadzieją widzeniu świata — świata takiego, jakim jest: bez zbawienia, bez ułatwień, bez

⁷- E. Jaąues, Death and the Mid-Life Crisis, „International Journal of Psycho-Analysu' 1965. t. 46. ■ur. 502-514.