str70

tami aa włosy dla dziewcząt, XV w.

sokiej jakości bądź leż z sukna, natomiast użytkowy i noszony pod kolczugą kaftan watowany miał pokrycie tylko z płótna lub bawełnianej tkaniny z osnowa lnianą, tzw. barchent, który mógł być barwiony. Grube ubiory spodnie włożone pod kolczugę chroniły od ucisku zbroi kolczej na ramionach i chłodu w> zetknięciu z metalem. Nosity one nazwę Wambesch. zniekształconą z francuskiego gambesson. Do ich watowania służyły' pakuły konopne, w lepszym zaś wykonaniu lekka bawełna lub wełna.

W niemieckich rzeźbach nagrobkowych można odnaleźć wszystkie te szczegóły, ale są duże wahania w datowaniu zabytków; przyjąć bowiem należy, że choć znana jest data zgonu przedstawionego na nagrobku rycerza, często nie jest wiadomy czas wykonania rzeźby. Ze względu na duży koszt sprawiania nowego rynsztunku niezamożni rycerze niemieccy używali długo dawnej zbroi ochronnej i Waffenrock

0    przestarzałej formie z nisko zawieszonym pasem jeszcze w XV w., co wywarło również wpływ na kształtowanie się mody cywilnej w Niemczech. Przykładami czerpanymi z dzieł sztuki niemieckiej

1    francuskiej poparta została teza P. Posta o wpływie odzieży obozowej na uformowanie się wąskiego ubioru (około 1330 r.) najpierw wśród rycerstwa.

Ze względu na trudności, jakie występują często przy opisywaniu dzieła sztuki przy użyciu podręczników niemieckich, w których nazwy ubiorów nie są dokładnie interpretowane i które nieściśle ustalają zasadnicze cechy kroju z końca XIV w., warto uzupełnić znaczenie nazw jeszcze dwóch ubiorów' tego okresu. W tekstach niemieckich spotyka się określenie tuppert lub tahard. Według Posta nazwa ta odpowiada formie francuskiej houppelaitde, którą w końcu XIV w. krojono bardzo szeroko, kloszowo i dawano jej rękawy otwarte, również szerokie. Te fałdziste ubiory spływały na stopy i ciągnęły się u mężczyzn i u kobiet po ziemi. Niemiecki Schapel odpowiada oczywiście francuskiemu chapel (326) i oznacza wianek z kwiatów lub noszoną na włosach opaskę metalową 7. rozetkami na obręczy.

Wzmianki o pojawieniu się różnych szczegółów ubiorów męskich i kobiecych znajdujemy nie tylko w kronikach niemieckich, ale i w ustawach miejskich, skierowanych np. przeciw zbytkowi wśród mieszczaństwa Spiry, Frankfurtu i innych miast. O nadmiernej ilości guzików mówią w latach 1360—1362 ustawy Limburga i Kolonii. O noszeniu czepców zwanych Kruseler pochodzi wzmianka ze Spiry w 1356 r. Ponadto w ustawach miejskich tych lat są liczne zakazy noszenia zwisających około łokcia końców rękawów i zdobienia ubiorów mieszczańskich haftowanymi godłami na wzór rycerskich impres na Waffcnrockach.

W ciągu XV w. cały zasób form fantazyjnego francuskiego kroju rękawów workowych o ostrym końcu i zaokrąglonych spotyka się w ikonografii niemieckiej mody. W Niemczech przeważają wśród rękawów workowych ciężkie, olbrzymie, obszyte futrem rękawy zaokrąglone (326 a-c). Dodanie futra i zapewne grubsza tkanina wełniana użyta do sporządzenia robę sprawiają wrażenie pewnej oryginalności mody niemieckiej, tym bardziej że najczęściej noszone są jeszcze spóźnione w modzie szerokie pasy z ogniw wypukłych naszytych na skórę (327 a-e, 328 a-c). Przez Niemcy w i. poł. XV w. przechodzi także dziwaczna moda brzęczących srebrnych dzwonków (328 b).

2fi2

326 a. Workowy rękaw z oiworem u dołu, 1431 r.; b. workowe rękawy z futrem; e, workowe rękawy przy nie przepasanym kobiecym okryciu tappert, czyli /wi/ppe/a«c/e; po 1420 r.

327 Fas męski z okrągłymi ozdobami z metalu na skórze; ó. szeroki pas 7 metalowymi rozetami, około 1420 r,; c. pas z okrągłymi ozdobami, pocz. XV w,; d. pas kobiecy, motywy architektoniczne, lata 1460 — 1470; e. cztery pasy z ogniwami prostokątnymi i w kształcie walca, do 1430 r.

328 a. Pas z ogniwami kwadratowymi naszytymi na skórze, 1424 r.; b. pas rycerski z kwadratowymi ogniwami i dwoma rzędami dzwonków, 1440 r.; c. pas rycerski, ogniwa prostokątne, 1421 r.

263