Zdjęcie1316

lo ^ o-

to, aby powitanie solidarności organicznej miało prowadzić do uniku regulacyjnych funkcji zbiorowości. „Jeśli interwencja społeczna nie pociąga już za sobą narzucania wszystkim jednolitych! praktyk, to polega ona teraz na określaniu i regulowaniu szczególnych stosunków rozmaitych funkcji społecznych; nie jest ona mniejsza przez to samo, że stała się inna".^{1 2} Durkbeim wskazuje na bujny rozwój prawa restytucyjnego, na rozszerzanie się zakresu działania państwa, na wytwarzanie się swoistych obyczajów i kodeksów moralnych nowego społeczeństwa, na to, wreszcie, że społeczeństwo nie wnika wprawdzie w treść zawieranych umów, ale występuje niezmiennie jako gwarant wynikających z nich uprawnień i zobowiązań. Posuwa się on nawet do nazwania

państwa „systemem mózgowo-pacierzowym organizmu społecznego" i przyznania mu poważnych zadań regulacyjnych w życiu społecznym, co dla Spencera byłoby absolutnie nie do przyjęciajMo-żna chyba powiedzieć, pozostając w zgodzie z duchem koncepcji Durkheima, iż dla rozwijających się „normalnie" społeczeństw nowoczesnych charakterystyczne jest nie tyle zanikanie świadomości zbiorowej, ile jej metamorfoza, polegająca na tym, iż obejmuje ona teraz nie konkretne wierzenia i uczucia, a jedynie pewne zasady i dyspozycje Ogólne, które me są jednak wcale mniej imperatywnej „Bóg jest daleko od rzeczy i ludzi, nie działa już w każdej chwili i nie zajmuje się wszystkim. Stałe są tylko abstrakcyjne zasady, które można swobodnie stosować na wiele różnych sposobów".² Ale zasady te są przecież stale, czy też przynajmniej takimi być powinny. Gdyby nawet zresztą uwolnić jednostki od wszelkiej kontroli i wszelkich społecznych dogmatów, to i tak pozostałby na placu dogmat niezależności jednostek i społeczeństwo, broniące go przed pogwałceniem. Dla Durkheima było to za mało, toteż

IP tylko wskazywał na istnienie regulacyjnych 'funkcji w społeczeństwach o solidarności organi-ęmeji ok 1 postulował (zwłaszcza pisząc o kor-poracjach) Ich rozszerzenie, wychodząc z założenia, iż wiele aspektów kryzysu społeczeństwa bur-łuizyjnego ma właśnie za podstawą niedostatek regulacji w różnych dziedzinach życia, zwłaszcza zaś w życiu ekonomicznym.

Gmeinschaft und Genllsclu/t Ferdynanda Tónnijsa zawierało propozycją zasadniczo odrębną od spencerowskiej. Wyrastała ona mianowicie nie z tradycji liberalnej myśli społecznej lecz z tradycji konserwatywnego romantyzmu, w którym zresztą po raz pierwszy dokonane zostało w rozwiniętej postaci przeciwstawienie „mechanizmu" i „organizmu" jako dwóch zasadniczo odmiennych zasad organizacji społecznej.¹ W jednym wypadku społeczeństwo jest po prostu agregatem jednostek, połączonych czysto „zewnętrznymi" więzami (umowy, rozkazy władcy itp.) dla osiągnięcia określonych celów, w drugim natomiast jest ono jednością „wyższego rządu", polegająca na doskonałej i nie związanej z żadnym określonym zadaniem, poza życiem samym, wspólnocie myśli, uczuć i czynów wszystkich członków zbiorowości. Warto od razu zauważyć, iż wprawdzie terminy odpowiadają dokładnie durkheimowikim, to ich de-sygnaty są dokładnie przeciwne. „Mechanizmem" było dla romantyków nade wszystko społeczeństwo, oparte na podziale pracy, społeczeństwo ujedno-stkowione i zróżnicowane, „organizmami" były natomiast dla nich wszelkie tradycyjne wspólnoty, od rodziny patriarchalnej poczynając, a na społeczeństwie feudalnym kończąc. W tym odwróceniu znaczeń pewną rolą grał, oczywiście, fakt posługiwania się przez romantyków witalistyczną koncepcją biologii, w wyniku czego jednolitość „ducha" jakiegoś społeczeństwa była podstawowym warun-> Por. Ł Mannheim: Emys on Sociolofl and Sodał Psychologii, London 1953, s, 165 i oast

1

¹1 Durkheira: op. cit, s. 181

2

Ł Durkbeim: op. cit, s. 278.