Obraz7

538 ROZDZIAŁ 1«. R«^w6< ^po,ęC'^{a Ja}

do to aby coś zrobić, osiągnąć |3K.s ce,.    do chce _{się ni}_

pobawić lub rozwala wiezę z klocków, bo chce zobaczyć, jak będą rozsyp_ywaly * do podłodze Lecz w tym momencie zdolność dziecka do monitorowania , koryguj n,a własnych zachowah nie jest jeszcze zbyt imponu.ąca (Bullock i Lutkenhaus.

stosowanie się do poleceń Gotowość spełniania zyczeń innych osób

'"owulatek może w swoich zamiarach uwzględniać także inne osoby. Daje t_era2 pierwsze dowody stosowania się do poleceń lub życzeń (Howes i Olemck 198R. Schneider-Rosen , Wenz-Gross. 1990). Społeczne konsekwencje takiego zachowania niewątpliwie odgrywają tu pewną rolę. gdyż zastosowanie się do polecenia czy prośby powoduje zazwyczai zwrócenie uwagi na dziecko przez dorosłego lub wyrażę-me aprobaty, a niezastosowanie się wywołuje dezaprobatę (Kuczyński i Kochańska 1990; Schaffer i Crook. 1980). Są też dowody na to, ze dzieci w wieku 2 lat wykonuj polecenia („Przykryj misia kocykiem") po prostu dlatego, że znajdują w tym przyjemność (Kaler i Kopp, 1990; Rheingold, Cook i Kolowitz. 1987). Lecz nawet -sutuaciach zachowanie dziecka pozostaje wciąż w znacznie większym sto

kontrolą zewnętrzną niż wewnętrzną.

Samokontrola pojawia się po raz pierwszy w 3. roku życia, gdy dziecko zaczyna protestować przeciwko robieniu wszystkiego za nie i obstaje przy swoim pragnieniu robienia czegoś samodzielnie (Bullock i Lutkenhaus, 1990; Geppert i Kuster. 1983) Zewnętrzna kontrola rodziców nad dziećmi w tym wieku jest sprawowana w znacznym stopniu za pośrednictwem słownych instrukcji. Broniąc swojej niezależności, dzieci czasami staraią się przejąć tę rolę i przyswajają sobie niektóre polecenia Można na przykład usłyszeć, jak dwulatek mówi do siebie „Nie, nie wolno”, sięgając po jakiś zakazany przedmiot. Może też kierować swoim zachowaniem w podobny sposób, jak uprzednio robiła to matka („Włóż łyżkę do miseczki”). W tym momencie pewien zakres słownej kontroli nad zachowaniem dziecka zaczyna przemieszczać się od innych osób do samego dziecka. Lecz przesunięcie to nie jest jeszcze całkowite. Ostateczny krok następuje wtedy, gdy dziecko uwewnętrznia kontrolę, kierując swoim zachowaniem bardziej za pośrednictwem myśli niż mowy. Ta forma samoregulacji nie występuje na ogół wcześniej niż w 3. roku życia.

Po ukończeniu przez dziecko 3 lat jego samokontrola szybko staje się bardziej precyzyjna. Dzieci rozwijają strategie opierania się wielu pokusom, które na nie czyhają każdego dnia. Uczą się odraczania gratyfikacji, rezygnując z drobnych natychmiastowych nagród w zamian za większą nagrodę odsuniętą w czasie. Nabywają tez mnóstwo dodatkowych technik kierowania swoim zachowaniem w różnych

aspektach. Kilka bardziej złożonych form samoregulacji omówimy w dalszej części tego rozdziału.

_{sie ady} matka dostarcza mu zbyt intensywnej stymulacji słownej Tak,

is-    ^,e3nak °^owo<,u -

^dZ W^k2 'roku życia dziewiczą się w,elu zachowań dowolnych , _po,_{raflą j(JŻ oq} d7iaivwać na swoie otoczenie w celowy sposób. Niemowlę podejmie teraz dziata_nie po m aby _CO; /robić, os.ągnąć jakiś cel; dziecko chwyta zabawkę, bo chce _Slę £ po to. aoy    klocków, bo chce zobaczyć, jak będą rozsvn_uuJ. ^ą

Rola mowy egocentrycznej

samokomml⁰^ Podziela przekonanie, ze przejście od kontroli zewnętrznej do •a po raz DierwR^³ ^ ^{przede wsz}y^stk»ni za pośrednictwem języka. Teza ta zosta-logów — iwa WwI ^1°° ^{wyartykułowa}na w pracach dwóch radzieckich psycho-

Lwa Wygotskiego i Aleksandra Lurii.