Obraz
4 (10)

Rozdział 6. Nowe klasy

czeństwa z reżimem komunistycznym doszło do bezprecedensowego sojuszu dwóch sil - wykwalifikowanych warstw klasy robotniczej i inteligencji, które to połączenie odpowiada pojęciu „nowej klasy robotniczej" w teoriach socjologów francuskich. Instytucjonalnym wyrazem tej klasy stało się powstanie Solidarności, a celem działania - dążenie do demokracji, ustanowienia racjonalnego ładu i odzyskania godności.

Empirykowi mającemu pewne wyczucie realiów nasuwa się oczywista uwaga, że wprowadzając nowe pojęcia, powinniśmy się odwoływać do faktów. Łatwo dowieść, że „nowa klasa robotnicza" jest połączeniem kategorii zajmujących krańcowo odmienne pozycje, co przesądza, że nie może być zakwalifikowana do kategorii określanych mianem klas. Rzecz jasna, z zachowaniem odpowiednich proporcji, każdemu wolno tworzyć nowe pojęcia na własny użytek. Niejeden raz robotnicy i inteligencja występowali wspólnie w opozycji do rządu (we Francji, w Rosji czy Polsce), ale faktem jest również i to, że były to krótkotrwałe sojusze.

6.4. Streszczenie

Tytułowymi bohaterami tego rozdziału były kategorie określane mianem „nowych klas”, analizowane na gruncie teorii. Omówiliśmy problematykę „nowych klas średnich", technostruktury i knowledge class w teoriach społeczeństwa postindustrialnego, przedstawionych w książkach Galbraitha i Bella, „nowej klasy” (utożsamianej z intelektualną elitą) i „nowej klasy robotniczej", rozwijanej w teoriach takich socjologów francuskich, jak Mallet, Touraine i Gorz.

Problematyka „nowych klas" stanowi odrębną dziedzinę refleksji, ale sytuuje się na pograniczu analiz nad strukturą społeczną. Jako rodzaj dyscypliny badawczej jest to bardziej socjologia ihstytucji i organizacji rozpatrywana w kontekście systemów. Chodzi tu również o nieco inne kategorie niż klasy społeczne definiowane - jak przykładowo u Webera i Marksa - w terminach własności, stosunku do środków produkcji i pozycji zawodowych. Celem tych teorii jest wyjaśnienie mechanizmów rozwoju społecznego i dynamiki konfliktów. Do tych pierwszych należą teorie nowej klasy średniej, teorie społeczeństwa postprzemysłowego i „nowej klasy". Ich autorzy poszukują optymalnych strategii rozwoju, a dominującym stanem społecznym jest integracja i poczucie wspólnoty. W teoriach „nowej klasy robotniczej" odwrotnie - główną osią stosunków społecznych jest sprzeczność interesów i walka z technostruktu-rą której naczelnym celem jest odzyskanie sensu egzystencji i uczestniczenie we władzy. Tym. co łączy obydwa podejścia, jest podkreślenie misji dziejowej nowych klas. Klasy te mają być również napędowymi siłami postępu.

Rozdział 7

Wybrane zagadnienia pomiaru

Zgodnie z logiką, po uporządkowaniu zagadnień pojęciowych należy przejść do problematyki pomiaru. Przyjmijmy oczywiste założenie, które jednak warto powtórzyć, że socjologia jest naukąempirycznąo prawidłowościach, które dadzą się zmierzyć. „Pomiar” polega na przypisaniu zjawiskom społecznym wartości liczbowych; nie jest to jednorazowy akt, ale rezultat procesu interakcji między teorią badaniami i analizą danych. Oczywiście podmiotem tego procesu jest badacz. Analiza struktury społecznej zaczyna się od konceptualizacji, czyli od tworzenia pojęć i formułowania hipotez. Jeżeli więc przedmiotem naszego zainteresowania jest, powiedzmy, problematyka ruchliwości społecznej i próbujemy ustalić, jak silny wpływ na zdrowie psychiczne jednostek o pochodzeniu robotniczym wywiera nagły awans do warstwy inteligenckiej i związana z tym konieczność zmiany zachowań, analiza zaczyna się od zdefiniowania „awansu”; następnym krokiem jest sformułowanie hipotezy dotyczącej wpływu ruchliwości społecznej na funkcjonowanie jednostek.

Analizy o charakterze czysto teoretycznym, które mogłyby usatysfakcjonować filozofów lub historyków myśli społecznej, nie wystarczają empirykom, gdyż dla nich teoria jest punktem wyjścia do rozstrzygnięcia określonego problemu Drugi etap polega na konfrontacji hipotez z wynikami uzyskanymi w badaniach. Warunkiem przeprowadzenia empirycznego testu jest wyspecyfikowanie abstrakcyjnych pojęć w postaci obserwowalnych wskaźników: tak więc miernikiem awansu może być porównanie pozycji zawodowej jednostki z pozycją zajmowaną przez ojca; równie dobrze można by jednak dokonać operacjonalizacji tych pojęć za pomocą alternatywnych wskaźników.

Celem tego krótkiego rozdziału - i trzech następnych - jest pokazanie, jak można operacjonalizować różne aspekty struktury społecznej. Generalnie rzecz biorąc, z jednej strony chodzi tu o wskaźniki charakteryzujące kształt całościowo ujmowanej struktury społecznej, a zwłaszcza stratyfikacji społecznej i nierówności klasowych, słowem - zjawiska odnoszące się do procesów globalnych. Druga kategoria wskaźników odnosi się do zjawisk charakteryzujących pozycję społeczną i przynależność klasowąjednostek. Na początku jednak należałoby ustalić, czym są wskaźniki i pomiar.

93