Image 10 (8)

ROZDZIAŁ III

Wzory hsuliin historycznych na przestrzeni dziejów ). Zagadnienia ogólne

Metody ujmowania zjawisk historycznych kształtowały się w ciągu wieków powoli, zmieniając formy, zasady i ukierunkowania. W dużym stopniu powstawanie i rozwój określonych wzorców badań historycznych uzależnione było od stanowiska zajmowanego wobec zadań historii, jej funkcji i celów, jakie zamierzano osiągnąć. Każda niemal epoka zmieniała wzorce badań historycznych wysuwając na czoło jedne, mniej poświęcając uwagi drugim. Jednakże zmieniając się w ciągu wieków, niemal wszystkie wzorce były nadal w użyciu mając swoich zwolenników, z tym, że jeden z nich w skali szerszej stawał się zawsze panujący. Każdy z wzorców wnosił pewne określone wartości do badań historycznych, jednak len wybijający się na czoło był jakby probierzem ocen starycli utrzymujących się nadal, ale także nowo ujawniających się. Należy przy tym zwrócić uwagę, że w każdym z wzorców tkwiła jakaś cząstka wspólna, nawet w przypadku kiedy jakiś wzorzec stanowił zaprzeczenie wzoru poprzedniego.

Inicjatorami i twórcami nowych wzorców w badaniu historycznym byli wielcy prekursorzy, którzy analizując stare zastane wzorce dostrzegali w nich wiele ułomności. Na tle własnej epoki wypracowywali własne rozwiązania badawcze stawiając im i zarazem historii nowe cele i zadania. Oczywiście nie wszystkie ich rozwiązania były w pełni trafne, ale każde z nich wnosiły nowe elementy, jak gdyby cegiełki w budowie nowoczesnej metodologii historii. Do wyróżniających się prekursorów tworzonych wzorców historycznych należy zaliczyć (na miarę epoki) I le-rodota, Arystotelesa, Polibiusza, Tucyiydesn, Tacyta, Ibn Chalduna, L. Valla, Voltairc’a, L. Rankego, II. Berta, K. Marksa i innych.

2. Starożytność

Historia jako nauka powstała w Grecji. Co prawda już Stary Testament można uznać za dzieło historyczne, stanowiące poważne źródło historyczne, jednak ze względu na przesycenie elementami nadprzyrodzonymi i często wysoce artystycznymi należy je raczej uznać za wspaniale dzieło literatury pięknej. Na terenie Grecji podobnie wspaniałym dziełem literatury pięknej, w które wpleciono także bogactwo faktów historycz-nycli jest Iliada. Choć Iliadę uważano w starożytnej Grecji 7.a dzieło historyczne, takim dziełem, ze względu na charakter w dużym stopniu mityczny, nic jest. Niemniej w dziele tym odnajdujemy wielkie bogactwo także prawdziwych faktów pozwalających wejrzeć w życie najstarszego ludu greckiego Achajów, w ich zajęcia, obyczajowość i kulturę.

Dlaczego właśnie w Grecji, a nie na przykład w Egipcie, czy Mezopotamii narodziła się historia? Historycy wiążą to z faktem posiadania przez Greków ,.zmysłu faktów, chęci poznania świata oraz dostrzegania ludzi i ich życia”. Pierwsze utwory historiograficzne greckie pojawiły się na przełomie VI i V w. p.n.e. Były one związane z tradycją mityczną, zwłaszcza z tradycją poezji epickiej, która była dla Greków okresu archaicznego najważniejszym czynnikiem kształtującym i przekazującym mity. Zainteresowanie przeszłością wśród Greków było duże, ale przeszłość ta przekazywana za pomocą literatury pięknej była przeszłością mityczną. W przekazach tych odnajdujemy stwierdzenia, że istniał okres bogów założycieli sławniejszych rodów helleńskich. Bogowie i boginie często przebywali wśród ludzi i rodzili z nimi dzieci śmiertelne. Okres istnienia bogów był czasem poza wszelką chronologią niedostępny do jakiegokolwiek datowania. Skończył się być może niedawno, a może bardzo dawno -tysiąc, a może więcej lat. Jego koniec określano początkiem „czasu ludzkiego”, a tę granicę miał stanowić powrót l leraklidów (potomków Heraklesa) na Peloponez na czele Dorów.

Gdyby przyjąć jakiś przybliżony czas, Grecy z okresu archaicznego umiejscawiali czasy bogów (mityczne) przed najazdem Dorów, to znaczy w okresie kultury mykeńskiej (o której Grecy nic nie wiedzieli). Jeden z najwybitniejszych historyków - zwanych wówczas logografami. Heka-tajos, (Ó50-475) odczuł konieczność cofnięcia epoki mitów w znacznie dawniejszą przeszłość. Starał się też je uprawdopodobnić, pomniejszając i tonując zawarte w nicli cudowności (nie miał odwagi ich odrzucić). Pisał w zmienionej, niż nakazywała tradycja, urzekającej formie. Starał się uporządkować mity z punktu widzenia genealogicznego przedstawiając genealogię bohaterów z czasów mitycznych. Starał się też po raz pierwszy obliczyć odległość w czasie niektórych wydarzeń mitycznych, biorąc za podstawę drzewo genealogiczne królów spartańskich wywodzących swój ród od Heraklesa. Każdemu z nich przypisał przeciętnie 40 lat trwania. Warto zacytować początek jego dzieła, które zaczynało się od słów: „Hekatajos Milezyjczyk tak powiada: piszę następujące rzeczy, tak jak mi się wydaje, że są prawdziwe, albowiem opowieści Hellenów są moim zdaniem, liczne i śmieszne”.

27