Image 17 (6)

Najwybitniejszym historykiem świata muzułmańskiego byl jednak i Im Khnldun (1.132-1406). Prace swe poświęcił historii Arabów. Persów i Berberów. Dzieje każdego kraju poprzedził opisem środowiska geori.i-lie/.nego i antropologii. W treści opracowania uwypuklał zagadnii nia cywilizacyjne, uwzględniając prawie wszystkie przejawy życi:i. a więc religijne, problemy polityczne, gospodarcze, kulturalne, zdrowotne, organizacyjne. Pisał o zawodach w mieście i na wsi, gromadzeniu bogactw, handlu wewnętrznym i zagranicznym itd. Tak więc przedmiot historii ujmował bardzo szeroko jako badanie nad kulturą świata. Uwzględnia! też w badaniach zagadnienia socjologiczne i etnograficzne. Za główny czynnik zróżnicowania ludów i przemian społecznych wśród nich uważał środowisko geograficzne. Posiadał dużą znajomość źródeł i wyczucie krytycyzmu.

W Polsce dążeniem do stworzenia własnych dziejów było powstanie w XIV wieku zbioru Kroniki Janka z Czarnkowa, występującej pod nazwą: Cronika Magna seu Longa Polonarum. Była ona jakby wstępem do napisania historii narodowej. Myśl tę zrealizował pisarz wysokiej klasy, nie mający sobie równego w owym czasie, Jan Długosz (1415-1480), kanonik krakowski i wychowawca synów Kazimierza Jagiellończyka. Byl postacią wyraźnie zindywidualizowaną i wybitną, a jego poglądy polityczne na dzieje Polski utrzymywały się bardzo długo. W rozdziale wstępnym Historia polonica librii XII podał oryginalny zarys geografii Polski. Stanowiło to rzecz zupełnie nową. Pakty w dziejach polskich przedstawił w kolejności chronologicznej, szuka! związków przyczynowych między faktami. Na uwagę zasługuje posługiwanie się Długosza ogromną ilością zebranych źródeł historycznych i zapoczątkowanie krytyki wewnętrznej i zewnętrznej. Dążył do uzyskania możliwie najróżnorodniejszej podstawy źródłowej, w tym także zdobycia źródeł pierwotnych. Wybierał z dokumentów tylko te fakty, które miał) potwierdzenie w innych przekazach, albo zgadzały się z rozumem.

Autor miał średniowieczny pogląd na świat, wierzył w cuda i związek świata nadprzyrodzonego z polityką państw ziemskich. Na przykład wierzył, że rozbicie dzielnicowe Polski było karą za zabicie biskupa krakowskiego Stanisława Szcpanowskiego i poćwiartowanie jego zwłok. Widoczne jest również w jego narracji o faktach mieszanie źródłowych informacji z własną fantazją, zwłaszcza tam, gdzie występowały braki źródłowe. By nie powtarzać wcześniejszych kompilacji, szukał wszędzie dokumentów „co po kościołach, archiwach i różnych miejscach były rozproszone". Podkreślał, że „nie poprzestając na powtarzaniu tego co dawniejsi i obcy napisali, dalej nieco należy postąpić". Przez cale dzieło Długosza przewija się wątek polityczny zawierający pogląd autora na te sprawy, dążenie Polski do potęgi uważał za słuszne, a zależność państwa od nauki i Kościoła uznawał za fakt bezsporny i obowiązujący.

Dla historii średniowiecze wielce się zasłużyło w zakresie gromadzenia, przechowywania i udostępniania ocalalyeli dokumentów z okresu starożytności. Zwrócono baczniejszą uwagę na konieczność gromadzenia źródeł, co było przejawem dążności do staranniejszego i pełniejszego opisu przedstawianych dziejów. Nastąpił rozwój organizacyjny instytucji uprawiających nauczanie i naukę, w tym też uniwersytetów. Jako pierwszy w roku 1110 powstał uniwersytet paryski (tzw. Sorbona od nazwiska R. de Sorbonę fundatora jednego z największych kolegiów). W szybkim tempie powstawały inne uniwersytety: w Tuluzie (1229), w Montpellier (1230), w Awinionie (1303), w Grenoble (1334), w Oksfordzie i Cambridge (1225), w Padwie (1222), w Neapolu (1224), w Sienie (1246), w Rzymie (1303), w Perugii (1308), w Salamance (1230), w Pradze (1349), w Krakowie wzorowany na uniwersytecie bolońskim (1364), w Wiedniu (1365), w Erfurcie (1396), w Budzie (dzisiejszy Budapeszt 1396), w Lipsku (1409), w Kopenhadze (1477). Uniwersytety (universitas = powszechność, czyli powszechność nauki) odegrały olbrzymią rolę v dziedzinie oświaty i nauki średniowiecza.

Z nowości zauważalny stal się początek nauk pomocniczych histerii. Pewien postęp zaznaczy! się w zakresie analizy źródeł, w oparciu o przeprowadzane analizy, zapoczątkowany został pewien krytycyzm wslosunku do dokumentu. Byl on jednak, zwłaszcza jeśli chodzi o litera-tirę chrześcijańską, jeszcze bardzo nieśmiały. Zauważalny postęp był wynikiem rozszerzenia się horyzontów intelektualnych wyższych warstw spleczeństwa, związany z podanym wyżej rozwojem instytucji oświato-w>ch, naukowych, życia uniwersyteckiego. Przodowała w tym postępie hrtoriografia bizantyjska i arabska.

W średniowieczu znacznie pogłębiono refleksję nad czasem, tak badzo niezbędnym dla nauki historycznej. Przypomnijmy, ile problemów midi z tym historycy greccy, czas dla Greków nie miał kierunku, biegł w :posób cykliczny, wyznawano pogląd o tak zwanych „wiecznych po-wrtach”, czyli cyklach dziejowych, wymieniających się w czasie. Inaczej dotego podeszło chrześcijaństwo, dla niego czas nie powtarzał się lecz mil wyraźny kierunek, biegł on stworzenia świata do sądu ostatecznego. Daę stworzenia świata ustalono na podstawie Starego Testamentu. Żydzi aktstworzenia świata określali na 7 X 3761 r. p.n.e., erudyci chrześcijań-

41