Image00114

226    _Janusa Ręykowsht

Organizacja indywidualnego systemu znaczeń jest rezultatem procesu gromadzenia t porządkowania doświadczenia. Dla ujęcia doświadczeń, których źródłem jest własny organizm, świat przedmiotów i zdarzeń fizycznych oraz świat ludzi, instytucji, symboli, człowiek utyskuje, w trakcie socjalizacji, system kategorii poznawczych i moralnych, na podstawie których doświadczenia te porządkuje poznawczo i wartościująco.

Znaczna część kategorii, z którymi jednostka się styka, została wytworzona historycznie przez ubiegłe pokolenia i stała się treścią kultury, z którą podmiot ma do czynienia (z tym jednak, że podmiot ma do czynienia tylko z niewielkim fragmentem doświadczenia społecznego zapisanego w kulturze'.

Ze względu na różnorodność treści istniejących w kulturze - różnorodność, tak jeśli idzie o sferę poznawczą, jak też o sferę moralną i ideologiczną, podmiot staje wobec konieczności wyboru, a zarazem wobec konieczności zintegrowania niezgodnych elementów wiedzy i ideologii. Ów proces integrowania bywa na ogół niedoskonały i dlatego w indywidualnym systemie znaczeń można napotkać mniejszy hib większy stopień niespójności. Proces integrowania wymaga na ogół wytwarzania nowych kategorii - w tym stopr.ru, w jakim sam podmiot jest ich autorem, osiąga on autonomię: w sferze poznania jest to autonomia samodzielnego, oryginalnego oglądu świata, a w sferze wartościowania jest to autonomia moralna.

Osiągnięcie autonomii na szerszą skalę jest jednak zjawiskiem nieczęstym przede wszystkim dlatego, że integracja niespójnych elementów w nową całość jest bardzo trudnym zadaniem dla umysłu. Wprawdzie proces generowania nowych całości i integrowania fragmentów doświadczenia zachodzi - z mniejszym lub większym natężeniem - niemal stale w umysłach ludzi, ale na ogół dotyczy on jego bardzo niewielkich porcji. Po pierwsze, zjawisko tworzenia większych systemów integrujących zachodzi rzadko | ładzie, u których proces taki zachodzi, mają szansę stawać się ideologa-

kióre charakteryzują określoną historycznie formę, jaką przyjmuje organizacja indywidualnego systemu znaczeń, na płaszczyźnie indywidua Ino-psychologiczna}, jest to pytanie o specyficzne reguły właściwe funkcjonowaniu danej konkretnej jednostki ludzkiej, W naszej dalszej analizie głównym prohł waran będzie powstawanie i przekształcanie organizacji indywidualnego systemu znaczeń człowieka ujmowanego w płaszczyźnie konkretno-historycznej.

ml czy twórcami rellgti. Po drugie, utrudnieniem H MtąpMi jest potężny nacisk Umiejących fora kultury, narzucających pdMatem I określone formy ujmowania t wartościowania rzeczywistości. Uoatnjąca forma ma największe możliwości ukształtowania umysłów łudzi, I wtąg H dania kształtu indywidualnemu systemowi znaczeń.

Kategorie wytworzone przez kulturę ulegają jakby "wtopieniu" I anysł 1 stabilizują się w nim. Najbardziej podstawowe, najpowszechniej Iyrne-wane, integrujące najwiotszą część doświadczenia będą miały największe znaczenie osobiste i największą trwałość, ich naruszenie wiązać B wusi z poczuciem dezorientacji i wewnętrznej dekompozycji. Zachowanie własne-go poczucia tożsamości, jak też poczucia zrozumiałości świata i eenMma-ralnego działań osób oraz instytucji, wymaga zachowania w stanie ruszonym podstawowego systemu kategorii, na którjrm zbudowany jest indywidualny system znaczeń.

Należy dodać, iż z racji tego, że podstawowe kategorie ij n te właśnie, które bywają najpowszechniej i najtrwalej wyznawane przez zbiorowość, są to zarazem kategorie o długim cyklu powstawania - mające afl gie tradycje. Tak więc to, co w psychice człowieka bywa najtrwalsze. H ga swymi korzeniami najgłębiej w historię danej zbiorowości.

System kategorii zachowuje w zasadzie stałość, jeżeli nadaje się do tego, aby za jego pomocą porządkować nowe doświadczenia, z którymi człowiek ma do czynienia, a także jeżeli jest wyznawany i praktykowany przez zbiorowość, do której dana jednostka należy f te dwa warunki stanowią przesłankę podtrzymania systemu.

W indywidualnym systemie znaczeń wyodrębnić można obok kategorii, które służą do ujmowania doświadczeń, również reprezentacje konkretnych obiektów: osób, instytucji, symboli, miejsc, przedmiotów, które otaczają człowieka i z którymi pozostaje w stałych związkach. Sieć tych związków stanowi o naturze relacji człowiek-świat. Zachowanie tych związków we względnie stabilnej formie wymaga utrzymania kontaktów z odpowiednimi obiektami i realizowania go w odpowiednich dla danej relacji formach.

Jeżeli jednak system kategorii przestaje być podtrzymywany lub też rwą się relacje z obiektami stanowiącymi centralne składniki indywidualnego systemu znaczeń, następuje obciążenie systemu i uruchomione zostają procesy m odyfika cyjne.