image041 (23)

B. Nirmwtko, Kszłaieekv sWnr, Wanrawi 200". 1SBM97B-KJ-Ć0S07-U-8.C by WAiPZOCi?

Teoria oynrx>fcl 83

Czynność jest celowym zachowaniem się. Oryginalna definicja Tomaszewskiego brzmi: „proces ukierunkowany na osiągnięcie wyniku, o strukturze kształtującej się stosownie do warunków, tak że możliwość osiągnięcia wyniku zostaje utrzymana" (1963, s. 163). Ta definicja wymaga kilku objaśnień:

1.    Każda czynność jest ukierunkowana na określony wynik, stanowiący o jej sensie i nazwie. Na przykład (1) przypomnienie sobie tytułu, (2) odnalezienie książki, (3) przeczytanie jednej strony, (4) dowiedzenie się o czymś nowym i ważnym - stanowią czynności o rosnącej złożoności, a te prostsze są składnikiem tych bardziej rozbudowanych. Ich nazwy (rzeczowniki utworzone od czasowników dokonanych) mówią nam o uzyskanym wyniku: „przypomnieniu", „odnalezieniu", „przeczytaniu", „dowiedzeniu się".

2.    Każda czynność jest procesem, to znaczy ciągiem zdarzeń uporządkowanym w pewne fazy. Przypomnienie sobie tytułu książki wymaga: (1) odczucia potrzeby, (2) identyfikacji dziedziny, (3) wykorzystania śladów pamięciowych, (4) odtworzenia tytułu i zapewne autora. Dowiedzenie się czegoś z książki obejmuje: (1) określenie potrzeby, (2) uzyskanie książki, (3) odnalezienie informacji, (4) przeczytanie i zrozumienie fragmentu, (5) uporządkowanie nowej wiedzy, (6) jej powiązanie z wcześniejszą wiedzą i, ewentualnie, (7) utrwalenie zdobyczy intelektualnej.

3.    Struktura czynności jest elastyczna, dostosowana do warunków jej wykonywania. Na przykład możemy nie być pewni tytułu lub autora, książka może się zapodziać lub, przeciwnie, należeć do skatalogowanego zbioru, informacja może nie być łatwa do znalezienia lub zrozumienia itd. Zależnie od poziomu opanowania czynności, radzimy sobie z nią gorzej lub lepiej, wolniej lub szybciej, z błędami lub poprawnie, a nawet twórczo, ulepszając ją

4.    Czynność trwa, dopóki możliwość uzyskania wyniku jest utrzymana,

a ustaje, gdy zachowania podmiotu stają się niecelowe, jak wybuch agresji czy przejawy rezygnacji, lub niezwiązane, jak czytanie na inny temat, słuchanie radia, podjęcie swobodnej rozmowy itp. Natomiast nawet najdłuższe przeglądanie wielu książek może być kontynuacją tej samej czynności: szukania potrzebnej informacji.

Przebieg każdej czynności jest, według Tomaszewskiego (tamże, s. 146 i n.), regulowany przez trzy rodzaje czynników: (1) czynniki zewnętrzne (kontekstowe, np. dostępność książek), (2) strukturę organizmu (np. wykształcenie, doświadczenie czytelnicze i biblioteczne), (3) „aktywne procesy samoregulacji zachodzące w podmiocie". Psychologów najbardziej interesuje ta trzecia grupa czynników, w której główną rolę odgrywa motywacja podejmowania i wykonywania czynności.

wv/w.waip.com.pl

B, Nirmartko. KiZtatecnic ssM**, \Vannwi 2007. ISBN 974-83-6OS07-I! -K.« b, WAiP 2007

84 Rozdział 3 Jal przebiega wzenie się tzynnofcl?

Wynik czynności uczenia się

Czynność jest zorientowana na wynik, a celem czynności jest uzyskanie określonego wyniku. Autor teorii czynności objaśnia to następująco {Tomaszewski, I970a, s. 107):

„Stan rzeczy, na którego osiągnięcie czynność jest skierowana, nazywamy jej «wynikiem». Wynik czynności - jej skutkiem, ale skutkiem wyróżnionym wśród innych: jest to ten właśnie skutek, do którego czynność zmierza i ze względu na który jest organizowana. (...) Wynik czynności jest z punktu widzenia podmiotu jej «celem». Ten sam stan końcowy określamy więc jako wynik, jeśli chcemy podkreślić jego zależność od czynności, a mianowicie od jej struktury i kierunku, natomiast określamy go jako cel, jeśli chcemy podkreślić jego zależność od podmiotu, od człowieka, który daną czynność wykonał po to, aby właśnie ten stan rzeczy osiągnąć”.

W edukacji celem wykonywania czynności podstawowej, jaką stanowi uczenie się, jest nauczenie się tej czynności. Ten proces i jego wynik są bardzo ważne dla psychologów. Natychmiast po zdefiniowaniu „czynności” Tomaszewski stwierdził, że „czynnością jest uczenie się. ponieważ zmierza ono do nabycia wiedzy, jest tak organizowane, aby to było możliwe" (1963, s. 139). Ponieważ wiedza stanowi system wiadomości, Tomaszewski starał się stworzyć osobną „teorię wiadomości” (1970b, 1984), ale - mimo prawie trzydziestoletnich wysiłków - nie wykroczył tu poza wstępne porządkowanie pojęć.

Użyteczne wydaje się pozostanie przy teorii czynności. Skoro treścią naszej psychiki są wykonywane czynności, to na rozwój psychiczny składa się opanowywanie nowych czynności. Wynikiem rozwoju jest zmiana w uczniu - po pewnym czasie obserwowalna, na ogół korzystna, zwykle zadowalająco trwała, a w dojrzałej rodzinie i w szkole planowa.

Treść kształcenia a wiedza osobista ucznia

Treścią kształcenia nazywamy ogół czynności opanowywanych przez uczniów w procesie kształcenia. Według założeń przyjętych na wstępie tego podręcznika czynności te są opanowywane emocjonalnie (chęć wykonywania, koncentracja, poziom aktywacji, czerpanie radości) i poznawczo (świadomość, organizacja, sprawność, elastyczność, skuteczność). Równowaga między tymi aspektami kształcenia sprzyja wynikom uczenia się w postaci trwałych korzystnych zmian w uczniu.

Treść kształcenia szkolnego jest zwykle starannie planowana, ale uczniowie opanowują ją wybiórczo i w różnym stopniu, budując z jej elementów i z elementów wcześniejszych doświadczeń wiedzę osobistą („potoczną"), jako luźną,