img005 (109)

zjawisk. Wymaga to niejednokrotnie zastosowania technicznych środków pomocniczych, którymi może być mikroskop, luneta, aparat filmowy lub fotograficzny oraz wiele innych przyrządów stosowanych w badaniach naukowych.

Fakty i zjawiska, będące przedmiotem poznania przygodnego, są rejestrowane i przechowywane jedynie w pamięci. Przy naukowym poznawaniu rzeczywistości prowadzi się natomiast właściwą dokumentację badań, zaś ich wyniki podlegają rejestracji. Może to dokonywać się za pośrednictwem słownego opisu, fotografowania, filmowania, utrwalania za pomocą magnetofonu.

Poznając daną kategorię zjawisk posługujemy się określonym systemem pojęciowym. Przy poznaniu przygodnym bywają wykorzystywane w tym celu pojęcia zaczerpnięte z mowy potocznej; są one wieloznaczne, nieścisłe, ogólnikowe. Badanie naukowe dokonuje się przy zastosowaniu systemu pojęciowego wypracowanego przez daną naukę, który odpowiada wymaganiom poprawnego formułowania, definiowania i klasyfikowania pojęć. Naukowy system pojęć opiera się ponadto na założeniach teoretycznych dotyczących mechanizmów funkcjonowania badanych zjawisk, co stanowi podstawę sformułowania dotyczących ich hipotez.

Omówione wyżej właściwości poznania przygodnego i naukowego sprawiają, że różne są ich efekty. Poznanie przygodne pozwala jedynie na dokonanie fragmentarycznego opisu zjawisk oraz określenie powierzchownych prawidłowości, które przy tym są niejednokrotnie nienależycie uzasadnione, a nieraz bywają wręcz błędne. Poznanie naukowe umożliwia zaś zarówno dokonanie systematycznego opisu i klasyfikacji badanych zjawisk, jak też wykrycie mechanizmów ich funkcjonowania.

Omówione różnice między poznaniem przygodnym i naukowym przedstawia tabela 1.

Metoda obserwacji psychologicznej posiada wszystkie podstawowe właściwości poznania naukowego. Polega bowiem na zamierzonym, planowym, systematycznym poznawaniu faktów występujących w ludzkim zachowaniu się. Dokonując obserwacji staramy się stworzyć korzystne ku temu warunki stosując niezbędne środki techniczne. Obserwacje są rejestrowane; prowadzona jest ich dokumentacja pozwalająca na dokonanie analizy zebranych materiałów. Obserwacje opierają się na właściwym systemie pojęciowym oraz założeniach teoretycznych dotyczących ich przedmiotu. Zebrane w ten sposób materiały pozwalają zarówno na dokonanie opisu i klasyfikacji faktów występujących w zachowaniu się, jak też na wykrycie kieruiących nim mechanizmów.

Uznając obserwację psychologiczną za jedną z metod nauKowych, omówimy nieco bliżej pojęcie metody badania naukowego. W ujęciu

Właściwości	Poznanie
	przygodne	naukowe
(tyólnc właściwości pro-i < hu poznania	Nie zamierzone, niesystematyczne, okazjonalne	Zamierzone, systematyczne, planowe
Win tutki poznania	Dokonuje się w warunkach niedogodnych	Odbywa się w warunkach sprzyjających przy zastosowaniu technicznych środków pomocniczych
Sposób rejestrowania poznawanych zjawisk	Utrwalanie poznawanych zjawisk w pamięci	Systematyczne rejestrowanie poznawanych zjawisk oraz prowadzenie dokumentacji badań
1 Uywany system pojęć	Pojęcia zaczerpnięte z mowy potocznej	System pojęć naukowych oparty na określonych założeniach teoretycznych
Wyniki poznania	Niewyczerpujący opis poznawanych zjawisk oraz określenie powierzchownych zależności	Dokładny opis i klasyfikacja badanych zjawisk oraz analiza mechanizmu ich funkcjonowania

I mlcus/ii Kotarbińskiego „[...] przez metodę rozumiemy sposób systema-lyi /nie stosowany, to znaczy stosowany w danym przypadku z intencją /u-,losowania go także przy ewentualnym powtórzeniu się analogicznego /udania”.^{1 2} Według Tadeusza Tomaszewskiego „metoda naukowa jest to sposób dochodzenia do twierdzeń uzasadnionych i sprawdzonych. Metodę naukową można określić jako zespół czynności, które należy wykonać, i procesów, które muszą się odbyć, aby można było uzyskać uzasadnione i sprawdzone twierdzenie o badanych faktach.”³

Każda metoda naukowa ma swoistą technikę zbierania i opracowywania materiałów, stanowiących źródło formułowania wniosków w zakresie badanych rzeczy lub zjawisk. Umiejętność posługiwania się daną metodą

i

9

1

I >aiic w tabeli zestawi! autor.

2

¹ 1. Kotarbiński: Tróba zastosowania pewnych pojęć prakseologii do metodologii pracy umysłowej. W: Wybór pism. T. I. Warszawa 1957, PWN, s. 667.

3

' I Tomaszewski: Wstęp do psychologii. Wyd. 4. Warszawa 1971, PWN, s. 26.