img008

ROZDZIAŁ I

Typologie odmian współczesnej polszczyzny

Pierwszą próbę przedstawienia ohrazu współczesnej polszczyzny przyniosła rozprawa Zenona Klemensiewicza O różnych odmianach współczesnej polszczyzny, opublikowana w 1953 r.¹ Mimo znacznego upływu czasu, znaczonego postępem badań socjolingwistycznych, praca ta zachowała dużą wartość zarówno teoretyczną, jak też interpretacyjną. Właściwie językoznawcy polscy toczący spór o genezę języka literackiego nie wnikali bliżej w sprawę rozwarstwienia polszczyzny historycznej oraz współczesnej i dopiero rozprawa Z. Klemensiewicza zwróciła uwagę na zjawisko zróżnicowania tzw. języka literackiego, o zróżnicowaniu bowiem dialektów ludowych, o istnieniu gwar środowiskowych wiedziano stosunkowo wiele, dzięki rozwojowi dialektologii. Były wprawdzie znane i stosowane takie terminy, jak: język literacki, język kulturalny, „narzecze ogólne”, język naukowy, język artystyczny, język urzędniczy, język potoczny (termin język był często zastępowany przez wyraz styl), język łowiecki, język Złodziejski, język uczniowski itp. (wyraz język był często zastępowany przez wyraz gwara, także żargon), brakło jednak pracy przynoszącej uporządkowany obraz polszczyzny wedle odmian, które miały już nazwę i które już częściowo zostały opracowane. Punktem wyjścia były w rozprawie Z. Klemensiewicza ustalenia terminologiczne, niezbędne wobec istnienia dużego zamieszania w tym zakresie. Zdaniem Z. Klemensiewicza: „Nazywając różne realizacje języka polskiego narodowego »językami«, myślimy o nazwie »język« jako rodzajowej, a różnymi przydawkami zacieśniamy ten rodzaj g a-tunkowo. Mówiąc np. »język artystyczny«, »język naukowy«, »język żeglarski**, rozumiemy człon pierwszy »język« jako skrót wyrażenia »ję-

12

1

Z. Klemensiewicz: O różnych odmianach współczesnej polszczyzny. Warszawa 1953, przedr. w: Pochodzenie polskiego języka literackiego. Red. M. R, Ma-yenowa. Wrocław 1956, s. 178—241 (cytaty pochodzą z przedruku).