58444 img908

ROZDZIAŁ II

Odmiany systemowe współczesnej polszczyzny

Poziom pierwszy naszej typologii odnosi się do podstawowych odmian polszczyzny, które pozostają ze sobą w stosunku opozycji na płaszczyźnie langue. Istotne są tutaj różnice cech systemowych, fonetycznych i grama tycznych. Z synchronicznego punkttu widzenia różnice te nie stanowią wariantów uzusowych jednego ogólnego systemu, ale są wykładnikami różnych systemów. Podzielam tutaj stanowisko H. Wróbla, który pisał: „Z punktu widzenia teorii języka Polaka znającego równie dobrze język ogólnopolski i jedną z gwar trzeba uznać za dwujęzycznego, posługującego się dworna bardzo bliska spokrewnionymi systemami językowymi, .tym niemniej różnymi.”¹

Niektórzy badacze, traktujący /systeiń jako „celowościową konstrukcję logiczną, zbudowaną z najogólniejszych kategorii' gramatycznych Fsememicznych”²,- odrzucają istnienie różnic systemowych między językiem ogólnym" a dialektami czy pomiędzy dialektami. Wszystkie różnice sprowadzają się do różnego rodzaju wariantów pojawiających się „na poziomie realizacyjnym, uzusowym”. Jako przykład takiego wariantu podaje W. Lubas różne powierzchniowe warianty 1 osoby czasu przeszłego, po czym stwierdza: „Pomimo istnienia w języku polskim aż tak wielu form, za pomocą których budujemy kategorię 1 osoby czasu przeszłego, nie możemy twierdzić, że tworzą one kilkanaście różnych systemów koniugacyjnych. One tylko realizują w różny sposób jedną jedyną w języku polskim gramatyczną kategorię czasu przeszłego w 1 osobie [...]”^s Zarówno teza, jak i argumentacja wydają się logiczne. Ale:

24

1

   H. Wróbel: Uwagi teoretyczno-metodologiczne o badaniu odmian współczesnej polszczyzny. W: Współczesna polszczyzna i jej odmiany. Red. H. Wróbel Katowice 1980, s. 15.

2

   W. Lubaś: Dialektologia miejska. Przedmiot. Zakres. Metody. „Język Polski” LXIII, 1983, s. 268—284.

⁵ Tamże, s. 278.