img011 (66)

16.6.?. .Tnmki lejkowate

Mają budowę bardziej złożoną i zróżnicowaną niż Jamki proste. Występują one głównie w przewodzących wodę i pełniących funkcje mechaniczne komórkach ksylemu (członach naczyń, cewkach, włóknach), lecz można Je znaleźć również w niektórych włóknach poza ksylemem. Część wgłębienia Jamki, otoczoną łukowato sklepioną wtórną ścianą tworzącą lejkowate obrzeżenie,nazywa się komorą, a prowadzący do niej otwór - otworem Jamki. Jeżeli ściana 1 lejkowate obrzeżenie są stosunkowo grube, to w Jamce lejkowatej można wyróżnić kanał Jamki stanowiący połączenie między światłem komórki a komorą Jamki. U nagonasiennych "błona zamykająca Jamkę", zbudowana z blaszki środkowej i pierwotnej ściany, zróżnicowana Jest na centralne, poduszecz-kowate' zgrubienie, zwane zatyczką lub torusem i cienką strefę brzeżną (marginalną). Strefa ta złożona Jest z ułożonych promieniście bardziej lub mniej spłaszczonych mikrofibryli, między którymi są puste szczeliny. Średnica torusa Jest zawsze nieco większa niż otwór Jamki. Woda może przedostawać się z komórki do komórki drogą filtrowania właśnie przez tę brzeżną strefę. Cała "błona" Jamki Jest bardzo elastyczna i w pewnych warunkach torus zostaje przemieszczony i przyciśnięty do Jednego z otworów, przerywając tym samym przepływ wody przez Jamkę. Ruchy "błony" i towarzyszące im zmiany położenia torusa są spowodowane zmianami ciśnienia wewnątrz cewek.

U roślin okrytonasiennych "błona" rozdzielająca Jamki pozbawiona Jest torusa i charakteryzuje się wszystkimi cechami pierwotnej ściany. Jamki rozmieszczone są rozmaicie w ścianach komórkowych. Sposób tego rozmieszczenia i budowa Jamek w komórce zależą w dużej mierze od typu przylegających do nich komórek. Jamki proste mogą znajdować się we wszystkich ścianach jednej komórki.Z kolei człony naczyń nie mają często jamek,np.w częściach ścian przylegających do włókien. W miejscach gdzie takie komórki łączą się z komórkami miękiszowymi, jamki są najczęściej silnie zredukowane. Pary jamek między cewkami sosny mają dobrze wyodrębnione torusy, natomiast w półlejkowatych parach jamek (np. między cewką a komórką miękiszową) to-rusów zwykle nie ma.

16.6.3. Pory w płytkach sitowych

W komórkach merystematycznych przyszłe płytki sitowe przypominają pierwotne pola jamkowe. Miejsce przyszłego poru zajmuje najpierw jedna plazmo-desma. Na przeciwległych stronach tego miejsca pojawia się siateczka śród-plazmatyczna i kaloza. Średnica płytek kalozy zwiększa się aż do osiągnięcia w przybliżeniu rozmiarów przyszłych porów. Po zaniku na drodze lizy rozdzielającej ściany, dwie przeciwległe płytki kalozy łączą się. W środku zespolonych płytek kalozy pojawia się następnie otwór powiększający się w kierunku odśrodkowym (Esau i wsp.,1962). Zanik materiału ściennego zawartego między pokładami kalozy obejmuje jedynie substancje niecelulozowe, mikrofibryle mogą być mechanicznie przesuwane ku brzegom porów    (Frey-

Wyssling 1 Miller, 1957). W miarę dojrzewania elementów sitowych światło porów wypełnia się białkiem floemowyro (P-proteln),a w miarę ich starzenia, Ilość kalozy wewnątrz porów zwiększa się i przewęża pasma cytoplazmy.Średni ca porów w płytkach sitowych waha się z reguły między 0,3-0,5 urn, przy czym większe pory znajdują się zwykle w centrum płytki (Esau, 1966). Etapy tworzenia porów w płytkach sitowych przedstawiono na ryc. 16.10.

W ścianach komórkowych spotyka się także liczne,drobne (poniżej zdolności rozdzielczej mikroskopu świetlnego) otwory, zwane również porami, umożliwiające kontakt sąsiadujących protoplastów poprzez plazmodesmy.

(P-protein)

Ryc.16.10. Formowanie porów w płytkach sitowych (według Robardsa,1970):CVL - pierwotna ściana komórkowa, Pd - plazmodesma, ER - siateczka śródplazmatyczna, ML

blaszka środkowa

-f-    16.7. FUtKCJE ŚCIANY K0M0RK0WEJ

Ściany komórkowe mają znaczny wpływ na kształt komórek. Niezależnie od tego czy stanowią część składową komórek żywych, czy pozostałość komórek, które utraciły protoplast,pełnią także funkcje wzmacniające i ochronne. Wzmacnianie jest uwarunkowane z jednej strony napięciem ścian w wyniku