img012 (66)

16.6.?. Janiki lejkowate

Mają budowę bardziej złożoną 1 zróżnicowaną niż jamki proste. Występują one głównie w przewodzących wodę 1 pełniących funkcję mechaniczne komórkach ksylemu (członach naczyń, cewkach, włóknach), lecz można je znalald również w niektórych włóknach poza ksylemem. Część wgłębienia jamki, oto-l    czoną łukowato sklepioną wtórną ścianą tworzącą lejkowate obrzeżenie,nnzy-

wa się komorą, a prowadzący do niej otwór - otworem jamki. Jeżeli ściana I lejkowate obrzeżenie są stosunkowo grube, to w jamce lejkowatej można wyróżnić kanał jamki stanowiący połączenie między światłem komórki a komorą jamki. U nagonasiennych "błona zamykająca jamkę", zbudowana z blaszki środkowej i pierwotnej ściany, zróżnicowana jest na centralne, poduszecz-kowate' zgrubienie, zwane zatyczką lub torusem i cienką strefę brzeżną (marginalną). Strefa ta złożona jest z ułożonych promieniście bardziej lub mniej spłaszczonych mikrofibryli, między którymi są puste szczeliny. Średnica torusa jest zawsze nieco większa niż otwór jamki. Woda może przedostawać się z komórki do komórki drogą filtrowania właśnie przez tę brzeżną strefę. Cała "błona" jamki jest bardzo elastyczna i w pewnych warunkach torus zostaje przemieszczony i przyciśnięty do jednego z otworów, przerywając tym samym przepływ wody przez jamkę. Ruchy "błony" i towarzyszące im zmiany położenia torusa są spowodowane zmianami ciśnienia wewnątrz cewek.

U roślin okrytonasiennych "błona" rozdzielająca jamki pozbawiona jest torusa i charakteryzuje się wszystkimi cechami pierwotnej ściany. Jamki rozmieszczone są rozmaicie w ścianach komórkowych. Sposób tego rozmieszczenia i budowa jamek w komórce zależą w dużej mierze od typu przylegających do nich komórek. Jamki proste mogą znajdować się we wszystkich ścianach jednej komórki.Z kolei człony naczyń nie mają często jamek,np.w częściach ścian przylegających do włókien. W miejscach gdzie takie komórki łączą się z komórkami miękiszowymi, jamki są najczęściej silnie zredukowane. Pary jamek między cewkami sosny mają dobrze wyodrębnione torusy, natomiast w półlejkowatych parach jamek (np. między cewką a komórką miękiszową) to-rusów zwykle nie ma.

16.6.3. Pory w płytkach sitowych

W komórkach merystematycznych przyszłe płytki sitowe przypominają pierwotne pola jamkowe. Miejsce przyszłego poru zajmuje najpierw jedna plazmo-desma. Na przeciwległych stronach tego miejsca pojawia się siateczka śród-plazmatyczna 1 kaloza. Średnica płytek kalozy zwiększa się aż do osiągnięcia w przybliżeniu rozmiarów przyszłych porów. Po zaniku na drodze lizy rozdzielającej ściany, dwie przeciwległe płytki kalozy łączą się. W środku zespolonych płytek kalozy pojawia się następnie otwór powiększający się w kierunku odśrodkowym (Esau i wsp.,1962). Zanik materiału ściennego zawartego między pokładami kalozy obejmuje jedynie substancje niecelulozowe, mikrofibryle mogą być mechanicznie przesuwane ku brzegom porów    (Frey-

rw, nlIriK 1 Miller, 1957). W miarę dojrzewnnia elementów sitowych światło wypełnia się białkiem floemowym (P-proteln),n w miarę Ich starzenia, II,,4, kalozy wewnątrz porów zwiększa się i przewęża pasma cytopj.azmy.Sred-,,l,„ porów w płytkach sitowych waha się z regały między 0,3-0,5 ,um, przy „_{(ylB W}|ększe pory znajdują się zwykle w centrum płytki (Esau, 1966). Etapy

tworzenia porów w płytkach sitowych przedstawiono na ryc. 16.10.

W ścianach komórkowych spotyka się także liczne,drobne (poniżej zdolno-A, | rozdzielczej mikroskopu świetlnego) otwory, zwane również porami, umo-'llwlające kontakt sąsiadujących protoplastów poprzez plazmodesmy.

Hyc.16.10. Formowanie porów w płytkach sitowych (według Robardsa,19?o):CW,₎ - pier-wotna ściana komórkowa, Pd - plazmodesma, ER - siateczka śródplazmatyczna, ML -

blaszka środkowa

(P-protein)

16.7. FU MCCJE ŚCIANY K0M0RK0WEJ

Ściany komórkowe mają znaczny wpływ na kształt komórek. Niezależnie od t.ego czy stanowią część składową komórek żywych, czy pozostałość komórek, które utraciły protoplast,pełnią także funkcje wzmacniające i ochronne. Wzmacnianie jest uwarunkowane z jednej strony napięciem ścian w wyniku