img015 (34)

>0 Pismo turnusu

1.    Okres wczesnoakadyjski i Ur III, w przybliżeniu od połowy XXV do połowy XIX wieku p.n.e.

2.    Okres wczesnobabiloński albo amorycki, XVIII—XVI wiek p.n.e.

3.    Okres kasycki, od XVI wieku do 1171 roku p.n.e.

4.    Okres asyryjski, XII—VII wiek p.n.e.

5.    Okres nowobabiloński, VI wiek p.n.e.

G. Odrodzenie i kres pisma klinowego, III wiek p.n.e. do I wieku n.e.

Dwa okresy największej świetności w historii Asyrii i Babilonii ■— w Babilonii były to czasy Hammurabięgo (około 1728—1686 p.n.e), w Asyrii okres od IX do VII wieku p.n.e. — cechował idący z nimi w parze rozkwit pisma klinowego. Panowanie Hammurabięgo było klasycznym wiekiem literatury i nauki babilońskiej; wtedy to spisano właściwie całą dotychczasową literaturę babilońską. Tysiące listów na tabliczkach glinianych, które zachowały się z tejże epoki, świadczą ó rozkwicie handlu, a tym samym o osiągnięciu przez Babilończyków wysokiego stadium rozwoju społecznego.

Wraz ze zwycięstwem Hammurabięgo nad Larsą, Eszunną i Mari rozpoczął się wzrost potęgi Babilonu. Babilon, ongiś nic nie znaczące miasto, urósł do roli administracyjnego i handlowego centrum bogatego imperium, które przetrwało z górą półtora wieku (około 1700—1550 p.n.e.). W końcu, około roku 1530, zburzył to miasto król hetycki Mursilis i mniej więcej przez dwa następne stulecia Babilon leżał w gruzach. Dzięki Hammurabiemu zapanowały w Babilonii jedność, stabilizacja i dobrobyt, co umożliwiło uczonym tak wyłączne i systematyczne poświęcenie się badaniom, z jakim nie spotykamy się nigdy przedtem. Następne dwa stulecia przyniosły niesłychany rozwój zainteresowań naukami empirycznymi i humanistycznymi, na co wskazują liczne powstałe wówczas dzieła z zakresu filologii, leksykografii, astronomii i matematyki, jak również z wielu działów magii i wróżbiarstwa, i często postać, jaką im wtedy nadano, miała pozostać kanoniczna w ciągu późniejszych dziejów Mezopotamii. Chociaż Babilończycy owej epoki nie dorównali swym egipskim współczesnym wyrafinowaniem w dziedzinie literatury i retoryki czy też praktyczną znajomością techniki i medycyny, wyprzedzili ich zdecydowanie w umiejętnościach mniej użytecznych, lecz o większym znaczeniu intelektualnym."

Na przykład w matematyce osiągnęli tak wysoki poziom, że potrafili rozwiązywać równania kwadratowe metodą nie wprost, stosując technikę w pewnym sensie identyczną z techniką greckiego algebraika Diofantosa z III wieku n.e. ¹ W astronomii sporządzili wielką kanoniczną listę gwiazd

i konstelacji, interesowali się też ruchami planet, o czym wiemy z tabliczek na temat Wenus i z innych źródeł K Ułożyli znaki klinowe, sumeryj-skie i akadyjskie wyrazy i formy gramatyczne w wielkie listy i słowniki które pozostały miarodajnymi pracami aż do czasów najnowszych.

„Opracowali drobiazgowe kompendia z różnych działów wróżbiarstwa i magii, jak przepowiadanie z ominów wszelkiego rodzaju (łącznie z astrologią, hepatoskopią, lekanomancją itd.) i egzorcyzmy złych duchów za pomocą specjalnych obrzędów i zaklęć. W zakresie teologii sporządzili wielką listę bogów, która również pozostała kanoniczna. Krótko mówiąc, wykazali taki smak i talent do zbierania i systematyzowania wszelkiej uznanej wiedzy, że przez następne tysiąc lat nauka mezopotamska przeżywała okres niemal zupełnej stagnacji.” ^{2 3}

Kiedy na początku obecnego stulecia odkryto słynny kodeks Ham-murabiego, współcześni badacze Starego Testamentu ze zdumieniem przekonali się, jak często wyprzedzał on, a pod pewnymi względami nawet przewyższał znacznie późniejsze prawodawstwo Mojżeszowe. Wiemy dziś, że „kodeks Hammurabięgo (około 1700 roku p.n.e.) stanowił jedynie kontynuację szeregu kodeksów sumeryjskich,' w których występują te same formuły prawne i ten sam punkt widzenia... Ogromny trud włożony w uporządkowanie wiedzy, zwłaszcza zaś wróżbiarstwa (wiedzy o przyszłości), przewyższa wszystkie osiągnięcia Egipcjan" (Albright).

W drugim tysiącleciu p.n.e. pismo klinowe i język akadyjski nabrały międzynarodowego znaczenia w cywilizowanym świecie starożytnym; jeśli chodzi o wiek XV i XIV — czasy bardzo trudne z politycznego punktu widzenia — dowodem tego są tabliczki z Amarna i z Bogazkoy. a właściwie z terenów całej Azji Zachodniej. Ciekawe pieczęcie walcowate z Mezopotamii, służące do pieczętowania dokumentów, cieszyły się niesłabnącym powodzeniem przez ponad 3000 lat; posługiwały się nimi tysiące ludzi. Pieczęcie te były przewiercone wzdłuż i prawdopodobnie nosiło się je na szyi, zawieszone na sznurze lub łańcuchu.

Bogata biblioteka królów asyryjskich zawierała tysiące tabliczek literatury religijnej, mitologicznej i magicznej' oraz liczne księgi naukowe z zakresu matematyki, prawa, historii, magii, medycyny i astronomii. Tak zwane asyryjskie sylabariusze, lub raczej słowniki, są obszerniejsze i’ pełniejsze od babilońskich dzieł tego typu: można w nich znaleźć prawdziwe perły leksykografii. Królowie asyryjscy pozostawili kompletne rejestry swych czynów i wypraw wojennych. Rejestry te są spisane na walcach i graniastosłupach o sześciu, siedmiu, ośmiu lub nawet dziesięciu

1

F. Thureaii-Dangin, Textes math&matiąues babyloniens, Lejda 1938, oraz jegc artykuły w „Revue d'Assyriologie", tt. XXXIV i XXXV; Neugebauer i Sachs, Mathe-matical Cuneifonn Texts, New Haven 1945.

2

¹ S. Langdon i J. K. Fotheringham, The Venus Tablets of Ammizzduga, Londyn 1928.

3

Cytuję wg przekładu polskiego: William Foxwell Albright,. Od epoki kamiennej do chrześcijaństwa, przełożył Edward Zwolski, Warszawa 1967 (przyp. tłum.).