img028 (14)

Ó4

zewnętrznych narządów płciowych, lecz równic/ do zmiany świadomości płci za rów no w okresie młodzieńczym, jak i w okresie dojrzałości. Stwierdzono mianowicie zaburzenia zachowania typu żeńskiego oraz pojawienie się lub intensyfikację zachowania typu męskiego. Efekt ten był ograniczony jedynie do osobników genetycznie żeńskich. Osobniki męskie nie wykazały żadnych różnic ani pod względem budowy, ani zachowania. Dalsze badania dowiodły, że efekt ten był permanentny i że maskulinizacja osobników genetycznie żeńskich może być znacznie wzmocniona przez podawanie dużych ilości androgenów w okresie szczególnej wrażliwości, pod koniec życia płodowego. Podawanie androgenów w okresie dojrzałości nie powodowało podobnych zmian jak w okresie płodowym i dlatego wysunięto potwierdzoną obecnie hipotezę, że an-drogeny w okresie płodowym oddziałuj;} na ośrodki mózgowe w ten sposób, że określają ich męską determinację.

Badania wielu autorów wykazały, że pojedyncze wstrzyknięcie testosteronu nowo narodzonemu szczurowi płci żeńskiej powoduje u niego następujące zmiany: I) zwiększenie szybkości rozwoju, 2) wczesne dojrzewanie (pęknięcie błony pochwowej), 3) utratę normalnej cyklicznej funkcji jajników, 4) utratę zachowania seksualnego zgodnego z płcią i pojawienie się męskich cech zachowania.

Badania prowadzone nad szczurami płci męskiej wykazały, że szczuty kastrowane w dniu urodzenia mają bardziej ograniczone zdolności kopulacji oraz żeńskie cechy zachowania niż szczury kastrowane w 21 dniu życia lub później.

Badania przeprowadzone w wielu laboratoriach ustaliły ostatecznie, że w okresie płodowym lub noworodkowym androgeny odgrywają decydującą rolę w męskim zdeterminowaniu ośrodków mózgowych. Stwier-

dzono, że u ssaków, u których ciąża trwa długo, na przykład u świnki morskiej, /różnicowanie płciowe dokonuje sit; przed urodzeniem, natomiast u ssaków, u których okres ciąży jest krótki, na przykład u szczurów. zróżnicowanie płciowe ośrodków mózgowych następuje w okresie okołoporodowym, który obejmuje zaiówno ostatnie dni życia płodowego, jak i pierwsze 10-15 dni po urodzeniu.

Badania doświadczalne wykazały również., że estrogeny podawane w okresie kiytycznym nie mają femi-n i żującego wpływu na osobniki genetycznie męskie, mogą natomiast zakłócać normalny rozwój żeński u osobników genetycznie żeńskich. lak w ięc estrogeny i androgeny nie odgrywają takiej samej łub dopełniającej roli w procesie różnicowania płciowego; jeśli bowiem zróżnicowanie w kierunku męskim odbywa się pod wpływem androgenów, o tyle zróżnicowanie w kierunku żeńskim nie jest wynikiem obecności estrogenów, lecz nieobecności androgenów.

Stwierdzono, że zwierzęta wykastrowane w okresie noworodkowym wykazują w późniejszym wieku zarówno męski, jak i żeński typ zachowania płciowego. Wydaje się, że obecność hormonów męskich w okresie płodowym lub noworodkowym jest konieczna do wykształcenia w podwzgórzu komórek nerwowych kierujących męskim zachowaniem seksualnym. Jeśli szczur płci męskiej zostanie wykastrowany w chwili urodzenia. to w okresie dojrzałości jego zachowanie będzie zmieniało się zależnie od tego, jakie hormony zostaną mu podane; jeśli w okresie dojrzałości podamy mu estrogeny i progesteron, to będzie zajmował żeńską pozycję seksualną, jeśli natomiast podamy testosteron, to będzie pokrywał samicę.

Jednak działanie androgenów nie jest tak jednoznaczne, jakby to mogło wynikać z powyższego stwierdzenia. Stwierdzano bowiem, że w okresie dojrzałości