img079 (20)

cjach (np. siedzieć w jednej ławce, wyjechać wspólnie na wakacje itp.¹²). Zestawiając wszystkie uzyskane informacje, można się dowiedzieć zarówno o pozycji poszczególnych osób (ile i od kogo uzyskały wyborów oraz ile, jeśli nie ograniczano tego instrukcją, i na kogo wyborów oddały), lecz także o strukturze grupy jako całości. Z tego ostatniego punktu widzenia intere sujące są na przykład wzajemność wyborów i stopień powiązania nimi poszczególnych ujawniających się w grupie mniejszych podgrup.

Zastosowanie kilku różnych pytań socjometrycznych może pozwolić na stwierdzenie zróżnicowania pozycji jednych i tych samych osób w zależ, ności od kryterium oceny. Ktoś może być inaczej oceniany ze względu na kryterium sympatii (np. w odpowiedzi na pytanie: „Z kim chciałbyś pójść na spacer?”), a inaczej, gdy kryterium stanowi przydatność do pełnienia określonej funkcji (np. w odpowiedzi na pytanie: „Kogo wybrałbyś na przewodnika wycieczki”). Zarazem interesujące będzie pytanie, czy dzieci w danym wieku są już zdolne do dokonywania tego rodzaju różnicowa nia swego stosunku do rówieśników (dla wcześniejszych etapów rozwoju charakterystyczna jest globalność ocen).

Na zakończenie rozważań dotyczących rozwoju kontaktów społecznych zajmiemy się pokrótce pytaniem o podstawowe zasady oddzia ływań wychowawczychw tym zakresie. Nie ulega wątpliwości, że powinny one być ukierunkowane na pobudzanie dzieci do wzajemnych kontaktów i że pożądane jest ingerowanie w przebieg tych kontaktów. Formy tej ingerencji muszą być jednak zróżnicowane w zależności od wieku dziecka.

W najwcześniejszym okresie (od początków wieku przedszkolnego włącznie) rola dorosłego polega na bezpośrednim inspirowaniu kontaktów między dziećmi i w zasadzie powinien on być obecny przy wspólnej za bawię. Ze względu na znaczenie wczesnych doświadczeń dla dalszego rozwoju ważne jest, by te pierwsze kontakty były źródłem pozytywnych emocji dziecka i przebiegały bez poważniejszych konfliktów. Należy w związku z tym na przykład dbać o to, by razem bawiące się dzieci mia ły odpowiednią liczbę zabawek, co zapobiega sprzeczkom czy bójkom. Za razem trzeba pamiętać o bardzo jeszcze wówczas ograniczonych możli wościach rozwojowych dzieci i nie wymagać od nich na siłę bardziej

¹² Czasem zadaje się też pytania o osoby najmniej z tego punktu widzenia pożądam¹ (tzw. wybory negatywne), choć zdaniem wielu autorów jest to niewskazane ze względów natury etycznej i wychowawczej.

dojzałych form kontaktów, niż są możliwe (np. usilnie skłamać do współdziałania dzieci, które są na etapie zabawy „równoległej”).

VV wieku przedszkolnym kontakty między rówieśnikami nie wymagają już stałej obecności wychowawcy. Może on jedynie podsuwać pomysły wspólnych zabaw, pomagać w ich organizowaniu, ułatwiać dzieciom włączanie się do bawiącej się razem grupy przez wskazanie ról, jakie mogłyby podjąć itp. Powinien też pomagać w rozwiązywaniu powstających konfliktów W tym, a także następnym okresie rozwojowym szczególnie ważne dla kształcenia umiejętności zgodnego współdziałania i zapobiegania konfliktom są wszelkie oddziaływania ukierunkowane na ułatwienie dzieciom rozumienia innych - ich zachowań i przejawiających się u nich potrzeb i uczuć (wyjaśnianie postępowania rówieśników, ukazywanie sytuacji z ich punktu widzenia itd.). Stymuluje to rozwój zdolności do decentracji interpersonalnej.

Wobec dzieci w wieku szkolnym ingerencja dorosłego w ich wzajemne kontakty powinna być jeszcze bardziej dyskretna. Cenne są wówczas samodzielnie zdobywane doświadczenia, ponadto dzieci i wiekiem stają się - jak wiadomo - bardzo niechętne wtrącaniu się w ićh sprawy. Wychowawca może jednak (i powinien) stymulować rozwój społeczny wychowanków za pośrednictwem stawianych przed nimi zadań zespołowych, odpowiednio dobierając rodzaj zadania, wielkość i skład wykonującej je grapy, zasady odpowiedzialności itp. Jak już wspominiano, dość dużo osób ma - wyraźnie już w tym wieku odczuwane - trudności vl nawiązywaniu kontaktów, są dzieci izolowane lub odrzucane przez rówieśników. Częstą te£o przyczyną bywa nieumiejętność znalezienia odpowiednich form udziału w życiu zbiorowości, wykazania swej użyteczności czy atrakcyjności. Dzieciom tym można pomóc, ułatwiając wykrycie dziedziny, w której mogłyby się wykazać, zachęcając do doskonalenia niezbędnych po temu sprawności, umiejętności czy wiedzy.

6-3. Rozwój społeczny jako proces socjalizacji

Omówiono powyżej dwa podstawowe aspekty rozwoju społecznego: doskonalenie się percepcji społecznej i zmiany w zakresie aktywności interpersonalnej. Ten paragraf jest próbą podsumowania i uogólnienia danych - prezentowanych już we wcześniejszych częściach - na temat procesu przystosowywania się dziecka do wymagań środowiska społecznego.

175