img093 (6)

Jurgen Habermas

jest już możliwe przywrócenie panowania bezpośrednio politycznego (w dawnej formie uprawomocnienia na podstawie przekazu kulturowego). Po pierwsze, tradycje utraciły swą dawną siłę; po drugie, w przemysłowo rozwiniętym społeczeństwie całkowite ignorowanie osiągnięć burżuazyjnej emancypacji od bezpośrednio politycznego panowania (prawa podstawowe i mechanizm powszechnych wyborów) możliwe jest jedynie w okresach reakcji. Formalnie demokratyczne panowanie w systemach państwowo regulowanego kapitalizmu stoi wobec wymogu prawomocności, którego nie da się już spełnić przez nawrót do przedburżuazyjnej formy uprawomocnienia. Toteż miejsce ideologii wolnej wymiany zajmuje programowanie kompensacyjne, które odnosi się nie do społecznych skutków działania rynku, ale do państwowej działalności wyrównującej dysfunkcjonalność wolnej wymiany. Łączy ono element burżuazyjnej ideologii sukcesu (która wszelako przenosi mechanizm uzyskiwania pozycji społecznej z rynku na system szkolnictwa) z gwarancjami minimum dobrobytu, pracy i stałych dochodów. Programowanie kompensacyjne zobowiązuje system panowania do utrzymania warunków stabilności całego systemu, który gwarantuje społeczne bezpieczeństwo i szanse osobistej kariery, oraz do zapobiegania niebezpieczeństwom związanym z rozwojem. Interwencje państwa, które kosztem ograniczenia instytucji prawa prywatnego zapewniają prywatną formę użytkowania kapitału i zdobywają dla niej lojalność mas, muszą mieć przeto pewną swobodę manipulacji.

W tej mierze, w jakiej działalność państwa dąży do stabilności i rozwoju systemu gospodarczego, polityka przybiera specyficznie negatywny charakter, zmierza mianowicie do usuwania dysfunkcjonalności i unikania grożących systemowi niebezpieczeństw, a więc nie do urzeczywistniania praktycznych

Technika i nauka jako „ideologia”

celów, lecz do rozwiązywania technicznych zagadnień. Wskazał na to Claus Offe w pracy przygotowanej na tegoroczny Frankfurcki Zjazd Socjologów: „Przy takiej strukturze stosunku między ekonomią a państwem «polityka» wyradza się w działanie posłuszne licznym i wciąż nowym «imperatywom uniku», przy czym masa zróżnicowanych informacji dostarczanych systemowi politycznemu przez nauki społeczne pozwala zawczasu rozpoznać strefy ryzyka oraz zaradzić aktualnym niebezpieczeństwom. Elementem nowym w tej .strukturze jest (...) to, że ryzyko stabilności — związane z prywatnym użytkowaniem kapitału na wysoko zorganizowanych rynkach, ale podlegające manipulacji — narzuca pewne działania i środki zaradcze, które muszą być akceptowane dopóty, dopóki dają się zharmonizować z istniejącą propozycją uprawomocnienia (tzn. z programowaniem kompensacyjnym).” ¹⁸

Offe dostrzega, że owo nastawienie zapobiegawcze ogranicza działalność państwa do rozwiązywalnych na drodze administracyjnej zadań technicznych, wskutek czego zagadnienia praktyczne pozostają niejako poza jej zasięgiem. Treści praktyczne są eliminowane.

Polityka dawniejszego typu musiała już z racji formy uprawomocnienia panowania określać się w stosunku do riiów praktycznych: interpretacje „dobrego życia” kierowały się związkami wzajemnych oddziaływań. Doty-czy to również ideologii społeczeństwa burżuazyjnego. Dzisiejsze programowanie kompensacyjne odnosi się natomiast jedynie do funkcjonowania sterowanego systemu. Wyklucza zagadnienia praktyczne, a więc także i dysku-h: nad przyjmowanymi wzorcami, możliwą tylko pod warunkiem demokratycznego kształtowania woli. Rozwiązywanie zadań technicznych jest niezależne od publicznej dyskusji. Dyskusja taka mogłaby natomiast roztrząsać zagadnienia ubocznych warunków systemu, w którego

tlił)

24 — Czy kryzys...