img102 (18)

ale już możliwą do odwzorowania dla dziecka w wieku 6-7 lat, jest romb w ułożeniu pionowym), a w odniesieniu do bodźców słuchowych - na wydzielanie sylab i głosek zaczynających i kończących słowa. Jednym z przejawów doskonalenia się analityczno-syntetycznego spostrzegania jest też postęp w zakresie umiejętności rysowania: rysunki dzieci pod koniec okresu przedszkolnego znajdują się w tzw. stadium wzbogaconego i udoskonalonego schematu (poprzedzonym stadium schematu ubogiego), stanowiąc wprawdzie uproszczone i zgeometryzowane, ale bogate w szczegóły i obiektywnie rozpoznawalne obrazy rzeczywistości.

Praktyczny aspekt osiągnięć w zakresie analizy i syntezy spostrzeżeniowej polega na ich znaczeniu dla "późniejszej nauki pisania. Równie ważne są one dla opanowania przez dziecko umiejętności czytania, o czym wspomniano już w rozdziale dotyczącym rozwoju spostrzeżeń.

Jednym z najistotniejszych kierunków zmian, jakie dokonują się w wieku przedszkolnym i mają ważne konsekwencje dla dalszego rozwoju, jest wyodrębnianie się czynności poznawczych od działań praktycznych. Jest to możliwe dzięki osiągniętej w poprzednim okresie interioryzacji czynności umysłowych i prowadzi do pojawienia się pod koniec wieku przedszkolnego początków dowolności procesów poznawczych. Dziecko staje się więc zdolne do ukierunkowywania uwagi zgodnie z otrzymanym poleceniem czy realizowanym celem (np. uważnie przygląda się poszczególnym fragmentom odwzorowywanego rysunku); zaczyna też dowolnie odtwarzać dane pamięciowe (np. przypomina sobie na żądanie wyuczone teksty wierszyków czy piosenek).

Dowolność zaczyna charakteryzować również działanie dziecka; sprawia to, że przyjemność funkcjonalna płynąca z wykonywania czynności przestaje być jedynym motywem ich podejmowania. Kształtuje się nastawienie na cel, umiejętność doprowadzania czynności do końca, zdolność do wysiłku, niezbędnego, by uzyskać zamierzony rezultat. Inaczej mówiąc -pojawiasięzdolność do podejmowania zadań. Trzeba jednak pamiętać o tym, że zdolność ta znajduje się wówczas dopiero w formie zaczątkowej, a zadania są dziecku narzucane z zewnątrz.

Dowolność działania stanowi więc w wieku przedszkolnym wyraz podporządkowywania się wymaganiom społecznym. Wymagania te dotyczą również innych aspektów zachowania dziecka, w szczególności zaś powściągania pewnych emocji i dążeń. W konsekwencji można w końcowej fazie omawianego okresu obserwować początki panowania dziecka nad reakcjami emocj onalny m i. Próbuje ono powstrzymywać niepożądane społecznie przejawy takich emocji, jak gniew czy zazdrość (np. hamuje agresję), a jeśli mu się to nie udaje, reaguje emocją wstydu (np. wstydzi się okazanej złości czy strachu). Potrafi też rezygnowaćfze swych dążeń (respektuje zakazy) lub odraczać ich realizację.

Nastawienie na cel i umiejętność podporządkowywania się pewnym zewnętrznym ograniczeniom stwarzają warunki powstawania zdolności do współdziałania. W końcowej fazie wieku przedszkolnego dzieci potrafią bawić się zespołowo, przestrzegając ustalonego przedtem podziału ról, planu zabawy. Są przy tym samodzielne w nawiązywaniu i organizowaniu wzajemnych kontaktów, obywają się bez pomocy dorosłych.

Pojawiająca się dowolność procesów umysłowych nie tylko pozwala dziecku na próby panowania nad własnym zachowaniem, lecz'oczywiście wpływa też na sposób przyswajania wiedzy o świecie, sprawia bowiem, że dziecko zaczyna być tej wiedzy świadome, zaczyna zdawać sobie sprawę ze skutków własnych czynności poznawczych. Tym samym może uświadamiać sobie fakt, że czegoś nie wie, i celowo dążyć do uzyskania pewnych informacji. Głównym ich źródłem są dla dziecka dorośli, w związku z tym mówi się niekiedy o występowaniu w okresie przedszkolnym wieku pytań. Pytania te w końcowej części tego okresu dotyczą już między innymi przyczyn i celów różnych zjawisk oraz mechanizmów ich powstawania.

Dzięki pojawieniu się myślenia pojęciowego wiedza dziecka zyskuje zarazem pewien stopień ogólności i integracji. Integracja ta nie ma jeszcze charakteru hierarchicznego. „Ośrodkami”, wokół których organizują się informacje, są schematy poznawcze odzwierciedlające poszczególne, subiektywnie dla dziecka ważne czy interesujące obiekty (osoby, typy sytuacji). Przejawia się to między innymi w zabawie, w której dziecko potrafi odzwierciedlać złożone sytuacje społeczne (zabawy w dom, w szkołę, w sklep i inne). Pewien elementarny poziom integracji charakteryzuje też percepcję społeczną dziecka. Ma już ono pojęcie osób, jako wyposażonych w zbiór stałych cech (choć nie potrafi jeszcze cech tych uporządkować ani godzić licznych sprzeczności zawartych w obrazach ludzi). Dysponuje też wiedzą na temat właściwości pewnych „kategorii osób”, wyróżnionych ze względu na wiek, płeć itd., ma orientację co do zachowań właściwych dla podstawowych ról społecznych (między innymi ról związanych z płcią). Także obraz własnej osoby zawiera już macje na własny temat, w tym pierwsze sądy warto