kin
5

żyć wyznaczniki niewidoczne w postaci umów,-reguł oraz wyznaczniki materialne. Dla dziecka w wieku . przedszkolnym miejsca powinny być wydzielone materialnie, na przykład przez ułożenie mebli. Dopiero w tak wydzielonych miejscach można także wprowadzić wyznaczniki niewidoczne, np. umowy co do sposobu zachowania się w danym miejscu. Dzieci same tworzą miejsca do działań samodzielnie, w naturalny sposób. Nauczyciel może służyć radami, lecz 'topografii sali nie powinien narzucać; może ją proponować. W wyznaczonych miejscach do działania dzieci również same proponują przedmioty, które może dostarczyć nauczyciel lub mogą przynieść czy też wykonać same dzieci. Należy pamiętać, by każdy przedmiot wprowadzony do środowiska dziecka czemuś służył i zachował swoją historię.

Zdaniem E. T. Ilałla (1976) ułożenie przedmiotów w przestrzeni może sprawić, że będzie ona zachęcała lub nie do kontaktowania się; będzie sprzyjała lub nie nawiązywaniu kontaktów. Duże przestrzenie zwykle nie sprzyjają nawiązywaniu kontaktów. Z tego względu ułożenie w sali przedszkolnej mebli wokół ścian, by pozostawić dużo wolnej przestrzeni na środku sali, nic jest korzystnym rozwiązaniem z punktu widzenia społecznego rozwoju dziecka, jego kontaktów z rówieśnikami. Do podobnych wniosków doszli obserwatorzy placów zabaw: dzieci wolały bawić się przy śmietnikach, na parkingach między samochodami niż w dużej, otwartej przestrzeni placu zabaw. Zatem duża przestrzeń sali przedszkolnej mogłaby zostać podzielona na mniejsze przestrzenie, w których mogłyby zachodzić określone działania. Podziały zależeć będą od potrzeb dzieci i mieć zmienny charakter. Ważne, by wydzielanie przestrzeni w sali było ..możliwe i dostępne dla dzieci. Chodzi- tu o możliwość przesuwania mebli w .sali i: używania ich do wydzielania miejsc do działania.-_r ■. • - ■ •

W wydzielonych miejscach dorosły zapewni'dziecku możliwość samodzielnego i. . dowolnego; .działania; pozwoli mU na poczucie sprawstwa.: Nie -będzie wyręczał dziecka z jego-inicjatywy przy ustalaniu tego, co będzie robiło, nie będzie zastępował go przy organizowaniu sytuacji ani też- przy rozwiązywaniu problemu ąawet wówczas, gdy zadanie wydaje się trudne. Wysiłek, jaki włoży dziecko w rozwiązywanie problemu zaowocuje w przeżywaniu sukcesu. Wyręczanie dziecka zarówno przy podejmowaniu zadań, jak i ich rozwiązywaniu prowadzi.-do powstania u dziecka wyuczonej bezradności, do poczucia, że nic nie da się zrobić i że nie ode. mnie zależy to, co będę robił i jaki tego będzie skutek. Zaś poczucie- sprawstwa pozwala dziecku poznać radość tworzenia, a także uświadomić sobie odpowiedzialność za swoje działanie. ,,Żadna istota ludzka nie zbuduje niczego, jeśli jako dziecko nie układasz klocków” — zauważa J. Bronowski (1987).

Najlepszym układem osób dla kontaktowania się nauczyciela z grupą dzieci jest układ kołowy, w którym każde miejsce jest tak samo dobre. Układ ten pozwala na pozostawanie każdej osoby w kontakcie twarzą w twarz z innymi. Taka pozycja jest podstawową pozycją spotkania, sprzyja nawiązywaniu kontaktów. Dodać- należy, że koło jest pierwotnym układem spotkania wielu osób, o czym świadczą chociażby narady plemienne odbywające się zawsze w kole. Układ-ten stosowany jest wszędzie tam, gdzie chodzi o wytworzenie atmosfery życzliwości i porozumienia, na przykład krąg harcerski, zespoły terapeutyczne.

W pracy ż dzieckiem przedszkolnym nauczyciel wy-