img097 (8)

Jurgen Habermas

Konflikty takie zaogniają się w sytuacji, gdy nierównomierny rozrzut interwencji państwa powoduje niejednakowy rozwój poszczególnych dziedzin i odpowiednie związane z tym napięcia: „Nierówność dziedzin życia rośnie zwłaszcza ze względu na niewspółmierność faktycznie zinstytucjonalizowanego i możliwego postępu w sferze technicznej i w sferze społecznej: dysproporcja między nowoczesnością aparatu produkcyjnego i militarnego a stagnacją systemów komunikacji, służby zdrowia i oświaty jest równie znanym przykładem tej nierówności, jak sprzeczność między racjonalnym planowaniem i regulowaniem polityki podatkowej i finansowej a spontanicznym rozwojem miast i regionów. Sprzeczności takie należy interpretować nie jako antagonizmy klasowe, lecz jako wynik prywatnego użytkowania kapitału i kapitalistycznego panowania. Pozycja nadrzędna przypada tu interesom, które — choć nie dadzą się jednoznacznie zlokalizować — potrafią na gruncie istniejącego mechanizmu gospodarki kapitalistycznej bronić się przed naruszaniem stabilności systemu, wiążąc z takimi próbami poważne ryzyko.”

Interesy związane z utrzymaniem danego sposobu produkcji nie mogą być w systemie społecznym „jednoznacznie zlokalizowane” jako interesy klasowe. System panowania nastawiony na unikanie zagrożeń wyklucza bowiem właśnie „panowanie” (w sensie panowania bezpośrednio politycznego albo ekonomicznie zapośredniczo-nego panowania społecznego) polegające na tym, że jeden podmiot klasowy przeciwstawia się drugiemu jako dająca się zidentyfikować grupa.

Oznacza to nie zniesienie, ale utajenie sprzeczności klasowych. Przedziały klasowe istnieją nadal w formie subkulturowych tradycji i odpowiednich różnic zwyczajów i poziomu życia, a także przekonań politycznych. Zachodzi przy tym uwarunkowane społeczną

Technika i nauka jako „ideologia”

strukturą prawdopodobieństwo, że społeczne nierówności godzą silniej w klasę zależną od wynagrodzenia niż w inne grupy. Wreszcie ogólny interes zachowania systemu w płaszczyźnie bezpośrednich szans życiowych także i dziś wspiera się na strukturze przywilejów: pojęcie interesu w pełni uniezależnionego od żywego podmioty, musiałoby się samo znosić. Ale w państwowo regulowanym kapitalizmie panowanie polityczne wraz z obroną przed zagrożeniami wchłonęło także interes utrzymania fasady kompensacyjnej dystrybucji, interes wykraczający już poza zatarte przedziały klasowe. ~    ¹¹    —.

Z drugiej strony fakt, że źródłem konfliktów są już nie przedziały klasowe, ale upośledzenie pewnych dziedzin życia społecznego, nie oznacza bynajmniej zmniejszenia potencjału konfliktów. Konflikt rasowy w Stanach Zjednoczonych stanowi skrajny przykład sytuacji, kiedy to na skutek nagromadzenia się następstw nierówności w określonych dziedzinach i w określonych grupach może dojść do wybuchu o charakterze wojny domowej. Wszelako dla konfliktów wyrosłych z takich upośledzeń znamienne jest, że — o ile nie łączą się one z potencjałami sprzeciwu innego pochodzenia — mogą wprawdzie zmusić system do ostrych, sprzecznych z formalną demokracją reakcji, ale nie mogą go obalić. Grupy upośledzone nie są bowiem klasami społecznymi, nie stanowią nawet potencjalnie masy ludności. Ich ubóstwo i brak uprawnień nie zbiega się już z wyzyskiem, gdyż system nie żyje z ich pracy. Grupy te mogą najwyżej reprezentować minioną fazę wyzysku. Ale nie mogą poprzeć zasadnie wysuwanych roszczeń odmową współpracy, roszczenia te mają przeto jedynie charakter apelacji. Na długotrwałe lekceważenie swych postulatów grupy upośledzone mogą w przypadkach skrajnych reagować tylko rozpaczliwymi aktami niszczenia i samozniszczenia. Jednakże, dopóki grupy te nie zawrą sojuszu

377