img103 (19)

stanowiące jednak jedynie odzwierciedlenie opinii dorosłych, oceniających dziecko. Można też mówić o pojawieniu się pod koniec wieku przedszkolnego pierwszych standardów stanu idealnego,istniejących pod postacią przyjętych od rodziców czy wychowawców poglądów, np. na temat tego, jak powinno zachowywać się „grzeczne dziecko”. Standardy te dotyczą także zachowań właściwych dla danej płci i pełnią już wyraźną funkcję regulacyjną - dziecko identyfikuje się z własną płcią (np. chłopiec wstydzi się zachowywać „jak dziewczyna”, nie chce nosić garderoby, którą uważa za damską itd.).

Tak więc wspomniana ogólność wiedzy dziecka ujawnia się także w odniesieniu do normatywnej jej części i oznacza przyswajanie sobie pewnych reguł postępowania. Dziecko nie tylko potrafi się dostosowywać do konkretnych, jednorazowych wymagań, ale także zaczyna kierować się pewnymi ogólniejszymi zasadami. Na przykład staje się zdolne do przestrzegania różnych zasad porządkowych, opanowuje niektóre formy grzecznościowe, jest świadome naganności pewnego rodzaju zachowań (np. kłamstwa, nieposłuszeństwa, bójek), a pozytywnej wartości innych (np. pomagania innnym ludziom, grzeczności wobec starszych itp.). Zasady te traktuje jednak w sposób charakterystyczny dla moralności he-teronomicznej - jako ustalone przez dorosłych i obowiązujące ze względu na wzmocnienia zewnętrzne.

W końcowej fazie wieku przedszkolnego mogą niekiedy występować pewne przejawy zmian, które w wyraźnej formie uwidocznią się dopiero w wieku szkolnym. Są one związane z początkami odwracał-ności operacji umysłowych. W zakresie funkcjonowania intelektualnego można je dostrzec przede wszystkim w zrozumieniu przez dziecko zasad zachowania stałości (masy i ilości nieciągłych) i przyswojeniu sobie pojęcia liczby. Niektóre dzieci potrafią też dokonywać prostego szeregowania (np. układać patyczki według wielkości) i prostej klasyfikacji, co oznacza rozumienie relacji między zbiorem i podzbiorem¹, określane mianem kwantyfikacji inkluzji. W zakresie rozwoju społeczno--moralnego zapowiedzią dalszych zmian są pierwsze przejawy zdolności do przyjmowania cudzego punktu widzenia i uwzględniania intencji przy ocenie moralnej.

Podsumowując - jako główne osiągnięcia dziecka w końcowym okresie wieku przedszkolnego należy wymienić pojawienie się zdolności do sprawowania nad własnym zachowaniem kontro-1 i zgodnie z wymaganiami dorosłych oraz umiejętności współdziałania z rówieśnikami. Warto zauważyć, że osiągnięcia te oznaczają wyraźne już włączenie się struktur poznawczych w regulowanie zachowania, dotąd sterowanego wyłącznie przez mechanizmy popę-dowo-emocjonalne.

Zmiany, do których prowadzi rozwój dokonujący się w wieku przedszkolnym, sprawiają, że dziecko osiąga gotowość do podjęcia nauki w s z k o 1 e-do sprostania wymaganiom, jakie w związku z tym przed nim stają. Poziom rozwoju, jaki to umożliwia, nazywa się dojrzałością szkolną.

8.4. Młodszy wiek szkolny

Charakteryzując osiągnięcia dziecka w młodszym wieku szkolnym, trzeba zdawać sobie sprawę, że istotnym motorem rozwoju są wówczas radykalne zmiany, jakie zachodzą w sytuacji życiowej jednostki. Rozpoczyna się wtedy systematyczne zdobywanie wiedzy i czynność ta staje się podstawową formą działalności; dziecko podejmuje stałe obowiązki związane z nauką szkolną, a sposób, w jaki się z nich wywiązuje, podlega ocenianiu; zwiększa się jego samodzielność życiowa; rozbudowie i komplikacji ulegają relacje społeczne, w jakich pozostaje z otoczeniem - zaczyna przynależeć do różnych środowisk, o odmiennych często zasadach funkcjonowania, i pełni w nich różne role.

Konieczność wypełniania obowiązków szkolnych stymuluje zapoczątkowany w poprzednim okresie rozwój dowolności procesów umysłowych i działania. Dziecko coraz efektywniej potrafi kontrolować swe zachowanie zgodnie z wymaganiami realizowanych zadań. Tak więc staje się zdolne do koncentracji uwagi i powstrzymywania się od kierowania jej na nieistotne, choć silne bodźce „rozpraszające”; zdobywa umiejętność dokonywania celowej, planowej i systematycznej obserwacji; potrafi w sposób zamierzony uczyć się i odtwarzać materiał (pamięć dowolna zaczyna dominować nad mimowolną); osiąga zdolność świadomego i kontrolowanego rozwiązywania problemów (przedtem rozwiązywanych głównie metodą „prób i błędów”). Pod koniec młodszego wieku szkolnego jest też w stanie panować nad swym sposobem wypowiadania się - tempem mówienia, siłą głosu, strukturą wypowiedzi.

223

1

Por. pkt 3. Rozwój procesów poznawczych.