img235 (16)

104    2. PODSTAWY PSZCZI-LNICTWA

pokazali w swoich doświadczeniach, jak można tę pszczołę bardzo szybko rozmnożyć. Z normalnej rodzinki zabieramy matkę i oczekujemy aż założone mateczniki znajdą się tuż na wygryzieniu. Około tygodnia później matki wylatują na loty godowe i wkrótce rozpoczynają składanie jaj. Pojawienie się fazy rójki w maksymalnym okresie rozwoju rodzinki nie przeszkadza, ze względu na niewielki dystans, na jaki wyrajają się rodzinki.

2.1.2.7. Pszczoła buszu, Apis andreniformis

Nazwa „andreniformis” wyprowadzona została z podobieństwa do występującej także w Europie pszczoły piaskowej — andreny. Pszczoła ta przez wiele lat uważana była za podgatunek karliczki. Dopiero w ostatnich latach Kuang (1987) pokazał, że typowy dla karliczki kciuk, na pięcie u A.andreniformis jest istotnie krótszy, a Wongsiri i in. (1990) udowodnili, że narząd kopulacyjny zbudowany jest inaczej niż u pszczoły karłowatej. W rzeczywistości więc jest to zupełnie odrębny gatunek. Dr Mardan z Malezji zaproponował, aby pszczołę tę nazywać także pszczołą buszu.

Istnieją także pewne różnice pomiędzy pszczołami robotnicami, które umożliwiają szybkie i pewne rozróżnienie tego gatunku od karliczki. Ubarwienie odwłoka jest ciemniejsze, jasne pierścienie nie występują wcale, bądź są matowo-brązowe, w odróżnieniu od jaskrawo-pomarańczowych, występujących u A.florea. Rozjaśniony jest także tułów. Ubarwienie pszczół jest bardzo niejednolite i waha się pomiędzy całkowicie ciemnym, aż do szerokich, brązowych pierścieni. Robotnice są jeszcze mniejsze niż u karliczki, choć na przykład populacja z Malezji dorównywała wielkością A.Jlorea z Indii Południowych. Bardzo wyraźne są różnice w użytkowaniu skrzydeł. Przeciwnie niż u karliczki brak jest typowego użytkowania „cerana” na tylnym skrzydle. Indeks kubitalny wynosi średnio powyżej 6,0 i jest dwa razy wyższy niż u karliczki, a także wyższy niż u A.cerana.

Trutnie są ciemne i różnią się od trutni pszczoły karłowatej żółtą wargą górną i czołem. Indeks kubitalny skrzydła trutnia jest bardzo wysoki (4,36). Wielkość ich jest podobna do trutni karliczki występujących na Jawie, są one jednak mniejsze od populacji A.florea żyjącej w Sri Lance. Z formy narządu kopulacyjnego, a także niewielkiej liczby plemników, produkowanych przez pojedynczego osobnika (tylko około 100.000) można wnioskować, iż u tego gatunku także następuje bezpośrednie przeniesienie plemników do zbiorniczka nasiennego matki podczas kopulacji. Ponieważ oba gatunki występują często w tych samych rejonach można sądzić, że rozdzielenie gatunku odbywa się poprzez różny czas lotów trutni. Istnienie znacznie krótszego, ale wyraźnie wyodrębnionego kciuka świadczy o podobnym przebiegu kopulacji, jak u karliczki. Woyke (1995) wykazał, że ekspresja ubarwienia trzech postaci tej pszczoły bardzo wyraźnie różni się od podobnej do niej karliczki. Tu wszystkie trzy postacie: matka, robotnice i trutnie są ciemne, podczas gdy u karliczki barwa uzależniona była od płci postaci (matka i robotnice żółte, turtnie czarne).

Architektura gniazda i organizacja czerwiu jest niemal identyczna jak u karliczki, z tą jednakże istotną różnicą, że komórki „czapy miodowej” budowane są poziomo, lub nawet skierowane nieco do dołu, a nie jak u karliczki w postaci promienia koła skierowanego we wszystkich kierunkach. Z tego względu mogą przechodzić przy silnym rozbudowaniu czapy miodowej w ścianę środkową także na górze gałęzi, do której zamocowany jest plaster. Jednak ta część plastra nie jest tak silnie rozwinięta, jak u karliczki. Pszczoły buszu obsiadają plasterek bardziej regularnie i zwarcie niż karliczka (Ryc. 2.1.2.7.a.).

O zachowaniu A.andreniformis wiadomo dotychczas jedynie to, że reaguje stosunkowo agresywnie na wszelkie zakłócenia. Jest skłonna do zmasowanego

Ryc. 2.1.2.7.a. Rodzinka A.andreniformis różni się od karliczka i większą regularnością i zwartością pszczół okrywających plasterek (wg N. Koenigera)

ataku i wówczas szybko opuszcza plaster. Dlatego nie jest możliwe przenoszenie jak u karliczki całego gniazda wraz z częścią gałązki, gdyż można przy tym stracić wszystkie pszczoły. Najprawdopodobniej i u tego gatunku występują także sezonowe wędrówki. Znajdowano bowiem w Malezji w lutym gniazda A.andreniformis w krzewach na wysokości 3 m, podczas gdy w lipcu - na gałęziach wysokich (6-10 m) drzew, rzadko pokrytych liśćmi.

Nie wiadomo, jaka jest nieśność matek. Niewielka liczba rurek jajnikowych (około 50 w jednym jajniku) wskazuje, że wielkość ta jest stosunkowo niska. W zbiorniczku nasiennym matki znaleziono około 1 min plemników, co przy wyjątkowo niewielkiej liczbie produkowanej przez jednego trutnia (100.000 plemników) pozwala wnioskować o wielokrotnej kopulacji. Wszystko wskazuje na to, że bariera gatunkowa w stosunku do innych pszczół, występujących na tym samym terenie, realizowana jest wyodrębnieniem różnych czasów lotów trutni. W Sabah trutnie A.andreniformis latały w godzinach od 11,30-14,00 (szczyt 12,30-13,00), podczas gdy loty trutni A.koschevnikovi, A.cerana i A.dorsata odbywały się w godzinach popołudniowych.