img233 (16)

100    2. PODSTAWY PS/( Zl I NIC TWA

dobnie krótkie wędrówki z miejsc słonecznych do cienistych karliczka zabezpiecza najprawdopodobniej swoją egzystencję i w innych regionach. Ta zamiana między bardzo różnorodnymi miejscami gniazdowania w rejonie zamieszkiwanym przez ludzi umożliwia tej pszczole przeżycie w tej niemal pozbawionej wegetacji strefie pustynnej, pomimo, że musi ona zapłacić wysoką cenę za te miejsca wędrówek ciągłym rabowaniem gniazd przez ludzi.

W tropikalnym klimacie monsunowym pszczoły karłowate muszą często przeciwstawiać się codziennym, silnym ulewom. Grono bardzo się wówczas skupia, pszczoły warstwy zewnętrznej ustawiają się dachówkowato blisko siebie, z głowami zwróconymi do wewnątrz. Przed przemoczeniem podczas ulewy chroni je owłosienie i pokryta woskiem powierzchnia ciała. Jednak taka ochrona nie zawsze jest skuteczna. Obserwowano po ulewnych deszczach całkowicie przemoczone, martwe pszczoły na powierzchni gniazda.

Karliczka uważana jest za najbardziej pracowitego owada odwiedzającego kwiaty. Na upalnych równinach Indii i Pakistanu jest najważniejszą zapylaczką roślin. Na gorczycy, różnych kapustnych, lucernie, anyżu i cebuli stanowiła 70-85% wszystkich zapylaczy. Odwiedza więcej gatunków niż jej większa siostra A.cerami, pomimo że jej promień lotu zwykle nie przekracza 500 m. Nie udało się tresować pszczół na loty po pożytek, znajdujący się w dużych odległościach. Właśnie dlatego musi się wspaniale dopasować do systematycznego udziału w zapylaniu.

Inne, prawdopodobnie bardzo ważne przystosowanie karliczki do ciągłości kwitnienia opisano w Indiach. Ponad 22% obnóży pyłkowych miało mieszany skład, tzn. pochodziło od 2-3 różnych gatunków roślin. Jak wiadomo rasy europejskie zbierają prawie wyłącznie obnóża jednolite, gdyż cechuje je tzw. wierność kwiatowa (udział obnóży mieszanych wynosi tylko 1-2%). Jeśli ta obserwacja potwierdziłaby się także w odniesieniu do innych gatunków tropikalnych, najprawdopodobniej będzie to wniosek do rozwinięcia tej ważnej dla zapylania cechy. Warto pamiętać, że nie istnieje wierność kwiatowa u trzmieli i pszczół bezżądłych, krewnych pszczoły miodnej.

Od czasu klasycznych badań Lindauera (1956) wiemy wiele na temat porozumiewania się karliczki. Wykonują one te same tańce co nasze pszczoły, lecz nie na pionowej powierzchni plastra w ciemnym ulu, ale na płaskiej „pokrywie miodowej” pod gołym niebem. Również wykorzystując słońce do orientacji, tancerka wskazuje źródło pożytku przy pomocy prostych odcinków tańców wywijanych. Podczas biegu przez ruchy podrygujące kieruje ona uwagę na siebie i pozoruje kierowanie ku górze odwłoka. W szczególnych warunkach (poziome umocowanie plastra) obserwowano także tańce wykonywane na pionowej powierzchni plastra. Pszczoły orientują się wówczas według struktury w bezpośrednim zetknięciu z gniazdem.

Zdolność wykonywania lotów w stosunku do słońca wedle podanego kąta z poziomej na pionową powierzchnię plastra, była powodem określania karliczki jako pszczoły prymitywnej. Coraz więcej jest jednak dowodów na to, że nie stoi ona niżej w drabinie rozwoju ewolucyjnego, tylko po prostu w innym miejscu. Jest swoistym odgałęzieniem wśród pszczół, gatunkiem, który szczególne problemy próbuje rozwiązywać inaczej i to jej się udaje.

Pomimo swoich niewielkich rozmiarów, karliczka znakomicie radzi sobie w zetknięciu z innymi pszczołami. Nie obserwowano jeszcze rabunku jej gniazda pr/ez inny gatunek pszczół. Raczej odwrotnie, to karliczka jest rabusiem napadającym na A.cerana czy A.dorsata. Na kwiatach czy na sztucznych źródłach pożytku ta mała zbieraczka wypędza najczęściej pozostałe. Także zetknięcie się z importowaną A.mellifera nie wywarło na karliczkę dotychczas żadnego wpływu.

Liczebność rodzinki wynosi przeważnie około 6.000 robotnic, z wahaniami do 11.000. Sporadycznie spotkać można wyjątkowo silne rodzinki liczące więcej niż 20.000 osobników. Wielkość rodzinki jest określana jej osobliwym cyklem życiowym. Dzienna nieśność matki pszczoły karłowatej wynosi około 350 jaj. Jeśli nawet okresowo składa ich więcej, to i tak znacznie ustępuje nieśności matkom A.mellifera. Znacznie silniejsza niż u pozostałych gatunków jest skłonność do rójek. Odnieść można wrażenie, że rójka jest jej istotnym celem życia. Młody rój buduje plasterek, matka składa pewną liczbę jaj i gromadzi niewielkie zapasy. Jeśli tylko plaster osiągnie wielkość 400-1.500 cm², zaczerwiana jest jego powierzchnia i do 12-15 mateczników matka składa jaja (Ryc. 2.1.2.6.b.). W ten sposób rodzinka osiąga stadium dojrzałości, jakakolwiek rozbudowa gniazda jest przerwana, a matka zaprzestaje składania jaj. Wraz z wygryzieniem się pierwszej matki rozpoczyna się faza rojenia. Rój jeden po drugim opuszcza macierzak wraz z malejącą liczbą robotnic, aż do czasu, gdy cały czerw wygryzie się i rodzinka przestanie istnieć. W ten sposób przebiega życie rodzinki A.Jlorea w krótkim cyklu, jeden po drugim. Jest ono podobne do życia jednorocznej rośliny: rośnie - zakwita -dojrzewa - obumiera. Jeśli weźmie się pod uwagę wędrówki rojów i niszczenie gniazd, to nie można się dziwić, iż w Tajlandii określono średni czas życia rodzinki A.Jlorea na jednym gnieździe tylko na 2 miesiące. Określenie „pszczoła koczownicza” w odniesieniu do niej jest całkowicie uzasadnione. Nawet w suchym klimacie Zatoki Perskiej obserwowano jesienią drugi okres rojenia.

Roje osiedlają się w niewielkich odległościach od macierzaków, wynoszą one od kilku do kilkuset metrów. Czasami zmieniają kilkakrotnie miejsce, zanim rozpoczną budowę plastra. Miejsce gniazdowania musi spełnić bowiem wiele warunków. Przede wszystkim musi być dostatecznie zacienione (niebo zakryte w około 75%), a jednocześnie istnieć musi bezpośredni widok na niebo. Ważna jest także dostateczna odległość od podłoża i spokojne miejsce, nie niepokojone przez różnorodne szkodniki.

Życie koczownicze karliczki jest ułatwione poprzez wyraźnie wykształcony zmysł oszczędności i „recyclingu” Gdy opuszczane jest gniazdo, zabiera-